25 Ocak 1944 tarihli “Kırmızı-Beyaz” dergisinde, Refik Osman Top imzalı bir yazıda, Fenerbahçe-Moraveska Slavya maçından müthiş bir hatıra var. Mütareke/İşgal yıllarının müthiş Fenerbahçesinin, büyük golcülerinden Beleş Ömer (Tanyeri) meğerse aynı zamanda Ejderha Ömer imiş. Keyifli okumalar…
Fenerli Beleşçi Ömer Meşhur Halatın Parmağını Nasıl Kaptı?
Taksim Stadı’nda müdürlük yaptığım sıralarda Galatasaray ve Fenerbahçe kulüpleri şehrimize Moraveska Slavya isminde bir takım getirmişlerdi.
Moraveska Slavya, Galatasaray Fener kulüplerile birer maç yaptıktan sonra bu iki kulübün karma takımile karşılaşacak ve son oyununu da karşı yakanın seçme onbirile yapacaktı.
Fener-Moraveska Slavya maçı günü stat gişeleri öğleden evvel açıldı. Öyle bir kalabalık ki…
Mühim maçı görmek için halk birbirini çiğniyor, bazı gruplar da süvari polisinin müdahelesile dağıtılıyordu. Maça başlandı. “Ya, ya, ya… Şa, şa, şa, çok yaşa Fenerbahçe” teranesi tempolu bir şekilde stadı çınlatıyordu.
Stadın kapısındaki gürültüyü yatıştıramadığımız için birinci devreyi seyredemedim. Esasen Çek futbolünü hiç sevmem. Mücadele sporu olan futbolu, tenis gibi oynuyorlardı. Paslar o kadar müptezel oldu ki sanki futbol hep pas oyunu… Oyunlarında bir durgunluk, yorgunluk göze batıyor. Kafa golleri, şütleri, hatta cesaretleri de yok gibi… Ara sıra profesyonel kurnazlıklar görülüyor. Böyle futbolun nesi sevilir.
İkinci devrede Fenerbahçe’yi seyretmek için balkona çıktım. Öyle bir futbol ki soyunup aralarına gireceğim geldi. Sistemli, ahenkli, şuurlu ve yerden bir oyunla Fenerliler ecnebi takımına ders veriyorlardı.
Maçın en heyecanlı bir yerinde statyom memurlarından Raif ve İhsan koşa koşa yanıma geldiler ve heyecanla : “Çabuk gelin, misafir futbolculardan birinin parmağını kapmışlar, etler, kemikler dışarı fırladı” dediler.
Şaşırdım, kaldım. İlk aklıma gelen şey kuduz bir köpeğin sahaya girmesi oldu. Fakat nereden gelecek ve köpeğin oyunda ne işi var.
Stat odasına girdiğim zaman Moraveska Slavya’nın meşhur müdafii ayakta bağırıyor ve ağlıyordu. Yanına yaklaştığım zaman şehadet parmağının baş tarafı, tırnak ve et kısmı tamamen kopmuş sallanıyordu. Feci işin mahiyetini sorduğum zaman yüzüme dönüp : “hart, hart” yaptı ve elleriyle de kısa boylu, şişman bir futbolcunun kaptığını anlatır gibi oldu.
Maç bittikten sonra Beleş Ömer’i duş kenarında yakalayıp sıgaya çektim ve bana her şeyi anlattı ve kulağıma eğilerek “Aman kimse duymasın, kalas… kereste gibi herif. Birimizin ayağını ele verecek. O yapamadan kafiri dişledim, gerisini sorma” dedi.
Stadın kapısına toplanan halk yığınları Fener’in güzide on birini alkışlarken Ömer’i bir kenara çekip : “Senin damarında saldırmak, ısırmak, kapmak, ulumak var mı?” dedim, güldü… Birkaç kere güldü ve : “Yahu beni tasmasız sokak köpeği yaptın” dedi. Ve biraz daha yürüdük gülerek ve yüksek sesle : “Damarımda kanımda köpeklik yoktur. İcabat-ı futbol bazan da ejderha da olurum” dedi.
Beleşçi Ömer, halkın çok sevdiği Fener takımında kendi has oyunile her maç muhakkak gol çıkarırdı, kıymetli bir oyuncu idi. Kendisini çoktan beri görmedim. Yoksa rahmet okumak sırası geldi mi? İnşallah sağdır.
Refik Osman Top (Kırmızı-Beyaz Dergisi / 25 Ocak 1944) – Ejderha Ömer
Demokrat Partili Fenerbahçe Başkanlarının Sonuncusu
Medeni Berk; Başbakan Yardımcısı ve İmar Bakanı, Fenerbahçe’nin Demokrat Partili son başkanı. Kısa sürecek başkanlığına stadın inşası görevini yerine getirmek için atanan, 27 Mayıs ile bunu yerine getiremeden sahneden çekilmek zorunda kalan bir “teknokrat”. Agah Erozan ile başlayan “Fenerbahçe’nin Demokrat Partili Başkanları” serimize Medeni Berk ile devam ediyoruz. Okul yıllarında başlayan cemiyetçilik serüveni, ilerleyen yaşında bile vazgeçmediği mesleği, tenise olan tutkusu, günümüzde halen varlığını sürdüren bir holdingin gelişmesinde oynadığı rol, siyasi tarihimizde silinmez izler bırakmış kişilerle tesadüfen kesişen yolu… Medeni Berk’in, Fenerbahçe’nin 24. Başkanının hayatı.
Mehmet Medeni Berk, asker bir babanın dört çocuğundan biri olarak 1913 yılında Medine’de dünyaya geldi. O yıllarda Arabistan topraklarında görev yapan bir Osmanlı Subayı olan Hamza Bey, oğlunun doğduğu şehrin Müslümanlarca kutsal olarak addedilmesinden etkilenerek ona “Medeni” ismini verdi.s
Aslen Niğde’nin Çimeli köyü kökenli olan Hamza Bey ailesinin Medine’den sonraki durağı İzmir oldu. Medeni Berk; ilk, orta ve lise öğrenimini bu şehirde tamamladıktan sonra İstanbul’da İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’nde (İİTİA) üniversite hayatına başladı. Berk’in faal ve başarılı bir öğrenci olduğu, son sınıftayken, okulun “Talebe Cemiyeti Başkanı” seçilmesinden anlaşılmaktadır.
Medeni Berk, mezun olduktan sonra da cemiyet faaliyetlerine devam edecek; bu defa da merkezi Ankara’da bulunan “İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunlar Cemiyeti”nin yeni açılacak İstanbul şubesinde, “Daimi Temas ve Bağlılık Kolu” yöneticisi olarak görevlendirilecekti. Üyeler arası iletişimi ve koordinasyonu sağlamanın esas olduğu bu iki görev, Berk’in hayatının sonuna kadar çeşitli cemiyetlerde alacağı görevlerin nüvesidir.
“Benim Asıl Mesleğim Bankacılıktır”
Medeni Berk’in 1936 yılında mezun olduktan sonraki ilk işi, Tekel İdaresi’nde muhasebe memurluğu oldu. Bir süre bu görevi yürüttükten sonra, “asıl mesleğim” diyeceği ve her ne kadar siyasi hayatı dolayısıyla ara verecek olsa da zirvede tamamlayacağı bankacılık kariyerine Ziraat Bankası’nda müfettiş olarak adım attı. Bankanın Mersin ve İzmir şubelerinde müdür olarak görev yaptı. İzmir’de görevliyken, DP’nin 1950 yılında iktidara gelişi ise kaderini değiştirdi. Başarılı bir bankacı ve faal bir idareci olarak, iktidara gelen yeni partinin dikkatini çekti ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TARİŞ) genel müdür vekili olarak atandı.
DP iktidarının ilk beş yılında tarımsal üretim kayda değer şekilde artış göstermişti. Hükümetin, dış kaynaklı kredilerden ayırdığı pay ile birlikte, sektöre yapılan yapısal yatırımlar ve iklim şartlarının olağanüstü etkisiyle açıklanabilecek bu üretim fazlalığı göz önüne alındığında, TARİŞ’in bu dönemde önemli bir işlevinin olduğu söylenebilir.
Medeni Berk, kurumun üst yönetiminde bir yıl görev yaptı. Bu onun büyük çaplı bir devlet kurumunda genel müdürlük seviyesindeki ilk deneyimiydi. 10 Haziran 1951 yılında ise asıl mesleği olan bankacılığa yükseldiği pozisyonda geri döndü. Türkiye Emlak ve Kredi Bankası’nın (TEKB) genel müdürü oldu. 1957 Yılına kadar sürdürdüğü bu görev, kariyer yaptığı bankacılık ile birlikte, ülke ekonomisinin sonraki dönemlerde etkin bir faktörü olacak, inşaat sektörü üzerinde de uzmanlaşmasını sağlayacak; ona İmar ve İskan Bakanlığı ve sonrasında Fenerbahçe Başkanlığının yolunu açacaktır. Bankanın temel görevi ülkede planlı imar çalışmaları yapmak, gerektiğinde bunlara kredi sağlamak ve finansmanını planlamaktı. Bu bağlamda Berk ilk etapta İstanbul Kalamış ve Levent’te konut inşaatlarına başlanacağını duyurdu.
Sözü edildiği gibi inşaat sektörü ülke için yeni bir sektördü. İktidara yeni gelen DP, elde ettiği kamuoyu desteğini kaybetmemek için kalıcı propagandatif unsurlar yaratmak istiyor, bunu da imar çalışmalarına başlayarak sağlamayı planlıyordu. Bu bağlamda Berk’in pozisyonu hayati bir önem kazandı.
Medeni Berk’in yönettiği TEKB’nin en büyük projesi 1954 yılında eski adı “Baruthane” olan bölgeyi satın almasıyla başladı. Sonradan bölge halkı arasında yapılan oylama ile “Ataköy” adını alacak bölgedeki konutların temeli seçimlerden hemen önce 1957 yılında atılacaktı. Berk, sektördeki gelişmeleri izlemek ve gerekli bağlantıları kurmak için 1954 yılında Almanya seyahatine çıktı. Burada yaptığı temaslar onu, devletler nezdinde Bonn ve Berlin’de yürütülen Türk-Alman ticari görüşmelerinde Türk heyetinin teknokrat bir üyesi haline getirdi. Berk’in Almanya ile inşaat sektörü üzerinden kurduğu bağlantı DP’nin iktidarının ikinci yarısında 1956 yılında büyük miktarda bir kredi anlaşması ile sonuçlandı. Almanya’dan 75 milyon liralık yapı malzemesi ithalatı için gerekli kredi, Almanya’ya giden Berk tarafından sağlandı. Berk’in yedi yıllık iş hayatındaki bu hızlı yükselişi ve başarısı ona yeni görevler verilmesine neden oldu. Cemiyetçilikteki tecrübesi de göz önüne alınarak Kızılay Yönetim Kurulu üyeliği için önerildi ve seçildi. Aynı zamanda Berk, ilginç bir halef-selef hikayesini de içerisinde barındıran, Türkiye Tenis Federasyonu (TTF) Başkanlığı görevini de yürütüyordu.
Oyun – Set – Maç
Medeni Berk’in hayatında tenis sporunun özel bir yerinin olduğu açıktır. Berk, 1955-1975 yılları arasında tenis camiasının içerisinde sevilen bir kişilik olarak yer almakla kalmamış, çeşitli tenis kulüplerinin başkanlığını da yapmıştır. Bu dalda kariyerinin zirvesine TTF Başkanı olarak ulaşmıştır.
Şüphesiz İmar Bakanı olması ve kulübün Menderes’e stadın inşası için yaptığı talep, Berk’in Fenerbahçe Başkanı olmasındaki en önemli etkendir. Bununla beraber, Berk’in cemiyetçiliğini spor yönetimi ile bir potada erittiği tenis yöneticiliğinin, Fenerbahçe Başkanlığına zemin hazırladığı söylenebilir.
TEKB’in Genel Müdürü Berk’in Tenis Federasyonu başkanlığına getirileceğine ilişkin haberler 1955 Haziran ayında basında yer almaya başladı. “Tenis camiasındaki olumlu çalışmalarıyla tanınan” Berk, o zamanki yönetmelikler gereği Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından kendisine teklif edilen görevi kabul ederek görevine başladı. Berk’in bu göreve gelmesi federasyonun işleyişi için önemli bir değişikliği de beraberinde getirmiş, uzun yıllardır İstanbul’da olan TTF’nin merkezi Ankara’ya taşınmıştır. Bu taşınmanın ardından Berk, bir görev daha aldı ve Ankara Tenis Kulübü’nün yönetim kurulu üyeliğine seçildi. 1957 yılında Federasyon’da önemli yapısal bir değişik oldu ve Masa Tenisi Federasyonu, TTF’den ayrılarak özerk bir yapıya kavuştu. Berk, bu yeni federasyonun da başkanı olmuştu.
Medeni Berk’in federasyon başkanlığı parlamentoya girmesiyle sona erse de, tenis sporundaki yöneticilikleri sona ermedi. Aynı zamanda Fenerbahçe Başkanı olarak görev yaptığı 25 Nisan 1960 yılında Tenis Eskrim ve Dağcılık (TED) Kulübü’nün fahri başkanı oldu. Berk’in 27 Mayıs’tan sonra cezaevinden çıkışıyla yeniden başlayan yoğun iş hayatı, tenis yöneticiliğine on yıla yakın bir süre ara vermesine neden olacak, fahri başkanı olduğu TED’e 1974 yılında başkan seçilecekti. TED’in 1946’dan beri aralıksız düzenlediği İstanbul Tenis Turnuvası 1975 yılında uluslararası bir kimliğe kavuşacak ve onun döneminde ilk defa uluslararası puanlı bir turnuva haline gelecekti.
Halef – Selef
Fenerbahçe ve Galatasaray’ın kuruldukları yıllarda başlayan rekabeti bugün yüz on yaşına ulaşmış durumda. Bu rekabet tarihinin içerisinde birçok ilginç hikaye ile olduğu da bir gerçektir. Bunlardan bir tanesi de iki arkadaş olan Medeni Berk ile Ulvi Yenal’ın 1957 yılındaki görev devir teslim hikayesidir.
1908 yılında doğan Ulvi Yenal, Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra İİTİA’da öğrenim hayatına devam etmiştir. Medeni Berk ile tanışıklığı aynı okulda okumaları dolayısıyla üniversite yıllarına dayanmaktadır. Yenal, Galatasaray ve Milli Futbol Takımı’nın başarılı bir sporcusu olarak spor hayatının içerisinde yer almış; 1953 yılında Galatasaray Spor Kulübü’nde başkanlık yapmıştı.
İkilinin halef-selef olarak yollarının kesişmesine Medeni Berk’in 1957 seçimleri ile parlamentoya girişi neden olmuştur. TEKB Genel Müdürü olan Berk, yasa gereği devlet memurluğundan istifa edince yerine atanan isim okul arkadaşı Ulvi Yenal’dır. Bu atamayı konumuz kapsamına alacak kadar ilginç yapan ise peşi sıra gerçekleşen ikinci atama olmuştur. Berk’in milletvekili olmasıyla boşalan TTF’ye başkan olarak atanan isim yine Ulvi Yenal olacaktır. Gerçekleşen bu iki atamada Medeni Berk’in etkisi olduğuna dair bir bilgiye rastlanmasa da, ikilinin okul yıllarına dayanan geçmişlerinin bu olasılığı kuvvetlendirdiğini söyleyebiliriz.
Emrivaki
DP, 1957 seçimlerine üzerindeki iktidar yorgunluğunu hissederek ve 1954 seçimlerinde Türk siyasi tarihinde alınan en yüksek oy oranına bir daha yaklaşamayacağını bilerek girdi. Parti puan kaybediyor, muhalif unsurlar ve ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) toplum üzerindeki etkisini arttırıyordu. Şüphesiz bu durumun farkında olan Adnan Menderes’in, yaklaşan seçimlere yeni bir planla girmesi normaldi. Bu plan seçimlerden sonra oluşturmayı planladığı İmar ve İskan Bakanlığına, politikadan gelen bir bakan yerine teknokrat bir ismi getirmekti.
Bu doğrultuda, hem finans hem de inşaat sektöründe faaliyet gösteren devlet bankası TEKB’nin Genel Müdürü Berk, kendi deyimi ile bir “emrivaki” sonucu milletvekili adayı yapıldı:
“Siyasi hayata atılışım da çok ani olmuştur. Siyasi hayata atılmadan önce de hiçbir partiye mensup olarak çalışmamışımdır. Kaldı ki benim formasyonum da politikacı değildir. Mesleğim hep ağır basmıştır. 1957 senesinin bir gece yarısı Adnan Menderes’in emrivakisi ile siyasete girdim. O güne kadar partiye kayıtlı bile değildim. İtiraz edecek oldum, ‘listeler seçim kuruluna verildi’ dediler. İdarecilik mesleğim nedeniyle halk beni Halk Partili zannediyordu”
Her ne kadar Berk tarafsız bir devlet memuru olarak gözükse de, görevi ve konumu gereği doğrudan Hükümetin emrinde çalışıyor ve verilen direktiflerle hareket ediyordu. Nitekim 1989 yılında kendisi ile yapılan bir röportajda şöyle diyecektir :
“Dönemin Başbakanı rahmetli Menderes, Türkiye Emlak Kredi Bankası’nın halkı konut sahibi yapması için devletin ve devlet kuruluşlarının büyük arsaları satın almasını emretmişti. Benim genel müdürlüğüm sırasında Ataköy’deki 4 milyon metrekarelik araziyi 60 milyon liraya satın almıştık.”
Hiçbir partiye üye olmama/olamama durumunu, 1988 yılında yaptığı açıklamada tarafsızlığını kanıtlamak için ortaya koymuş olsa da; bu durumun isteğe bağlı olmayıp, yasa gereği bir zorunluluk olduğu ortadadır. Nitekim Berk, 27 Ekim’de yapılacak seçimlerden kısa bir süre önce görevinden istifa etmiş ve Niğde’den milletvekili adayı olarak girdiği seçimi kazanarak XI. dönem milletvekilleri arasında yerini almıştır. Seçimler sonucunda, önceden tahmin edildiği gibi, 1954 seçimleri sonrasında iki başat parti arasında açılan makas daralmış, DP’nin %47,87’lik oy oranını, CHP’nin aldığı %41,09’luk oy oranı izlemiştir.
Menderes’in Yakın Çalışma Ekibinde
Hükümet kurma çalışmalarına başlayan Menderes’in bu dönemde yanından ayırmadığı isim Medeni Berk’tir. Berk artık Menderes’in yakın çalışma ekibi içerisindeydi. Seçimden sonra başlayan hükümeti kurma çalışmalarının tamamlanmasının ardından, 23. Cumhuriyet Hükümeti, Başbakan Menderes tarafından 25 Kasım 1957’de kuruldu. Planlandığı gibi Medeni Berk İmar ve İskan Bakanı olmuştu. TBMM’de hükümet programını okuyan Menderes’in, “Memleketimiz yollar, köprüler, limanlar, sulama tesisleri, enerji santralleri, havalimanları gibi sanayinin, tarımın, kısacası vatan savunmasının yüzde yüz ihtiyaç duyduğu temel yatırımlarla donatılmıştır. (….) Daha birçok tesis ve eserler ya bitmek üzeredir ya da bitmeye çok yaklaşmıştır. Bunların da hizmete girmesi halinde hissedilecek ferahlığın derecesini tahmin etmek zor olmasa gerektir.” ifadesi, onun imar çalışmalarını ülke savunması ile eşdeğer görecek kadar önemsediğini ortaya koymuştur.
Berk’in başında olduğu bakanlık bu dönemde henüz resmen kurulmamıştı. Bu tezat, bir ayı aşkın bir süre daha devam edecek, 27 Aralık 1957’de bakanlığın teşkilat kanunu hazırlanacak ve 1958 yılının ilk günlerinde ise resmi kuruluş gerçekleşecekti.
Berk’in başında olduğu bakanlık; Bursa, İzmir, Erzurum, İstanbul başta olmak üzere büyükşehirlerin imar planları üzerinde yeni düzenlemeler yapmak için çalışmaya başladı. Bu arada Berk, Başbakan’ın yakın çalışma ekibindeki yerini koruyor ve Ege Bölgesi’ne yapılan gezide Menderes’in yanında yer alıyordu. Subaylar için yapılan 432 hanelik lojmanın teslim töreninde bizzat yer alan Berk, “Ucuz konut davasının yakın zamanda gerçekleşeceğini” de söylüyordu.
Menderes’in imar faaliyetleri içerisinde en önemsediği şüphesiz İstanbul Boğazına yapılacak köprüydü. Bu inşaatın planlanması için Berk’ten brifingler alıyor, aynı zamanda otel inşaatlarının hızlandırılması için direktif veriyordu. Boğaz Köprüsü’ne Menderes’in verdiği önemi hatırlatan Berk, 1980 yılında şu açıklamayı yapacaktır:
“Yazık oldu Menderes’e! Her zaman ağzından Boğaz Köprüsü’nün yapıldığını görmeden Allah canımı almasın dileğini eksik etmezdi.”
İmar
DP’nin son üç yılında ülkede inşaat üzerinden bir propaganda yürütüldüğü ortadadır. O kadar ki, Başbakan Menderes ve İmar Bakanı Berk Adana’yı ziyaretlerinde Mimar Sinan’ın kastedildiği “Koca Sinan’ın Halefi Menderes” pankartıyla karşılanacaktır. Gerileyen ekonomik değerler, partideki iktidar yorgunluğu ile birleşince muhalif unsurlara baskıların artmasına neden olmuş; parti, kamuoyundan destek bulmak için imar faaliyetlerini propaganda öğesi olarak kullanmaya başlamıştır. Bu görüş muhalefet tarafından da birkaç platformda dile getirilmiştir. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde düzenlenen ‘İmar ve İskan Haftası Konferansı’nda İnşaat Mühendisleri Odası Başkanı Feyyaz Köksal, “İmarın günlük siyasete alet edildiğini” söyledikten sonra Medeni Berk ile aralarında kısa süreli bir tartışma bile yaşanmıştır.
TBMM’de de hükümetin yürüttüğü bu faaliyetler zaman zaman eleştirilmiş, bu eleştirilere karşılık Berk’in cevabı “İmara moda olsun diye girişilmemiştir. İmar gelişen şartların doğal bir neticesidir” olmuştur. Muhalefetin eleştirilerinin temelinde imar çalışmalarının köyler yerine şehirlerde başlamasıydı. Nitekim uzun vadede muhalefet eleştirilerinde haklı çıkacak; plansız imar, büyükşehirlere göçe neden olacak, tarımsal üretim zayıflayacak ve ekonomik gelişim yalnızca inşaat sektörüne endekslenecekti.
Politik Zirve
Medeni Berk, genel müdürlük yaptığı yıllarda olduğu gibi bakanlığı döneminde de yurtdışı ile olan temaslarını sürdürdü. Berk, bakan olarak ilk yurtdışı seyahatini Londra’ya yaptı. Londra’da inşa edilen yeni mahallelerin planlarını inceleyen Berk, kısa süre sonra Batı Almanya’nın başkenti Bonn’a gitti ve Ekonomi Bakanı Ludwig Erhard ile bir dizi görüşme yaptı. Alman Bakanın iade-i ziyareti ise İzmir Enternasyonel Fuarı’nın açılışında gerçekleşti. Berk, bu dönemde Menderes tarafından kurulan Ekonomik Koordinasyon Kurulu’nun da üyesiydi. Başbakan, onun ekonomi bilgisinden de yararlanmak istiyor; hükümet, tüm gücüyle, bozulan ekonomiyi düze çıkarmak için çareler arıyordu. Berk, Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın toplantılarına, Merkez Bankası ve Kamu İktisadi Teşekkülleri’nin (KİT) genel müdürleri ile birlikte katılıyordu.
Berk’in politik yaşamının zirvesine 11 Aralık 1959 yılında yapılan kabine değişikliği ile ulaştı. Menderes, yakın çalışma grubundaki İmar Bakanını ikinci adamı yapmaya karar verdi. 27 Mayıs’a kadar taşıyacağı bu unvan ile Berk’in verdiği siyasi hayatının ilk ve tek politik demeci ülke gündemine bomba gibi düşecek, bu demeç aylar sonra Yassıada’da yargılanırken avukatları tarafından savunmasına bile eklenecektir.
Medeni Berk, 27 Mayıs’tan tam iki ay önce, ülke artık darbe zemininde ilerlerken İzmir’e bir seyahat gerçekleştirdi. Çeşitli kurum ve kuruluşlarının müdürleri görüşmeler yaparak, iş adamlarından partisi için destek istedi. Bu ziyaret sonrasında Berk’in “Seçim İlkbaharda, seçimin yaklaştığı açıkça görülmektedir. Artık elle tutulur hale gelmiştir” açıklaması gündemi sarstı.
Her ne kadar sonraki gün açıklamasının yanlış anlaşıldığını ileri sürse de, bu durum, siyasiden çok bir teknokrat olan Berk’in üzerinde toplumsal bir baskı olduğunun açık bir göstergesiydi. Bir anlamda Berk’in siyasi hayatı Yassıada öncesinde bu demeçle fiilen bitmiştir. Sırada ajandasında yer alan bir diğer konuyla, Fenerbahçe ve onun inşa edilmesi gereken stadıyla ilgilenmek vardı.
Fenerbahçe Stadı
Medeni Berk’in Fenerbahçe başkanlığına atanması ile sonuçlanan olaylar 1959-1960 futbol sezonunun ikinci yarısı ile başladı. Kulübün neredeyse tüm branşlarda elde ettiği 9 şampiyonluğa, futbol takımının Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası’nda tur atlamasına rağmen; aynı turnuvada üçüncü maçta kaçan ikinci tur şansı ve sonrasında ligde sergilediği inişli-çıkışlı grafik, kulüp içerisinde muhalefetin sesini yükseltmesine neden oldu. Fenerbahçe, tarihinin en başarılı sportif dönemlerinden birini yaşamış olsa da, muhalif gruplar daha 1959 kongresinde, mevcut başkan aynı zamanda TBMM Başkanvekili Agah Erozan’a eleştirilerinin merkezine “çok para harcanıyor” önermesini koymuşlardı.
Muhalifler, sahada işlerin kötüye gitmesiyle de Agah Erozan’ın yerine yeni bir DP’li başkan adayı aramaya başladılar. Yıllardır yılan hikayesine dönen stadın inşası konusu çözülmesi gereken en büyük sorundu. O güne kadar birçok başkan adayının bir numaralı seçim vaadi artık gerçek kılınmalıydı. Rüştü Dağlaroğlu’na göre stat sorunu öyle bir hale gelmişti ki, artan inşaat maliyetleri dolayısıyla stadın yapımı artık kulübü yönetmeye talip olanların vaatleri arasında bile değildi.
Politik görüşleri farklılık gösteriyor olsa da kulübün sağlayacağı faydayı göz önünde bulunduran muhalif gruplar, Başbakan Menderes’in kapısını çalmadan önce birkaç DP’li milletvekilini başkan adayı olarak ortaya atıp adeta nabız yokladılar. Basında haber olan bu milletvekillerinin Fenerbahçe’nin stat sorununu çözemeyeceği ortadaydı.
Bu aşamada kulüp içindeki muhalefet dinamiklerini hızlandıran bir gelişme daha oldu. Önceleri söylenti olarak başlayan ve toplantılarda dile getirildiğinde kimsenin inanmadığı , Galatasaray’ın Fenerbahçe Burnu’nda bir arazi alarak buraya bir tesis yapacağı haberinin gerçek olduğunun anlaşılması ile muhalefet grubu Ankara’yı ziyaret kararı aldı. Galatasaray Başkanı DP’li Sadık Giz’in yalnızca bir milletvekili olmasına rağmen kulübüne Fenerbahçe semtinde bir tesis kazandırması, Fenerbahçe Stadı’nın inşa edilmesini kulüp için bir zorunluluk haline getirmişti.
Fenerbahçe heyeti 23 Ocak 1960’da Başbakan Menderes’i makamında ziyaret etti. Toplantıda yer alanlardan biri de Başbakan Yardımcısı Medeni Berk’ti. Fenerbahçe heyeti stat sorununun çözmek için Menderes’in yardımına ihtiyaç duyduğu kadar, projenin teknik bir kişi tarafından yönlendirilmesi gerektiğinin de farkındaydı. Bu bağlamda TEKB Genel Müdürlüğü ve İmar Bakanlığı geçmişi dolayısıyla Berk’in başkan olması için Başbakandan “izin istendi” Medeni Berk böylece Fenerbahçe’nin başkanlığına atanmış oldu.
Fenerbahçe heyetinin ziyareti, ertesi günün gazetelerinde Menderes’in ağzından “Stad işinizi olmuş sayın, Fenerbahçeliler müsterih olsunlar” demeciyle duyuruldu. Başkan adayı olarak Medeni Berk ismi ise ziyaretten beş gün sonra gazetelerde yer aldı. Şubat ayında; belediye başkanı, banka müdürleri tarafından kurulan komite stadın inşa maliyetini 6 milyon lira olarak belirlerken , Medeni Berk Fenerbahçe kulübüne üyelik için resmi başvurusunu yapıyordu.
Ve Kongre
Kongre tarihi olarak seçilen 6 Mart yaklaşırken muhalefet grubu, aday olmamaya ikna etmek için Başkan Erozan’ı ziyaret etti. O ziyarette yer alan ve kongrede Medeni Berk’in listesinden seçime girse de seçilemeyecek olan Avukat Sadun Erdemir; Agah Erozan’a stadın bir an evvel yapılması için Medeni Berk’in başkan olması gerektiğini uygun bir dille anlatıp, aday olmamasını istediklerini anlatır. Stat konusunda yapılan açıklamaya ve Menderes’in Medeni Berk ismine yaptığı açık yönlendirmeye rağmen Erozan’ın cevabı olumsuz olur.
Başarısız bu girişim muhalefetin seçimi kazanacaklarına olan inancından bir şey götürmemişti. Muhalif Kadıköy Grubu’nun sözcüsü Semih Bayülken gazetelere şu açıklamayı yaptı: “Kongreyi kazanacağımıza eminiz. Çünkü üç yüz elli azamız var. Esasen bu topluluk bugünkü idare heyetinin tutumunu beğenmediğini fevkalade kongre talebiyle zaten ifade etmiştir.”
Böylece kongrede iki DP’li adayın yarışacağı kesinleşmiş oldu. Kongreye üç gün kala kulisler hareketlendi. Muhalif grubun Menderes’le yaptığı görüşmede sözcülük yapan Rüştü Dağlaroğlu, Erozan tarafına geçerek iktidar listesine girdi. Kongre Kadıköy Süreyya Sineması’nda yapıldı. Erozan’ın, İsmet Uluğ, Raif Dinçkök, Rüştü Dağlaroğlu, Müslim Bağcılar’dan oluşan listesine karşı; kongreye katılan 388 üyenin 379’unun oyunu alan Medeni Berk ve listesi seçildi.
Kongre konuşmasının sonunda partili rakibini onore eden Erozan, “Oylarınızı seve seve Medeni Berk’e verin” demiş , kongre sonrasında da “Fenerbahçe’ye hizmet etmek için idareci veya başkan olmak şart değildir. Her zaman ve her yerde hizmete hazırız. Yeni idare heyetine başarılar diliyorum. Fenerbahçe’ye hizmet etmenin zevki büyüktür.” diyerek rakibini kutlamıştır.
7 Mart’ta toplanan Yönetim Kurulu aralarındaki görev paylaşımını şu şekilde gerçekleştirdi: Medeni Berk – Başkan Hasan Kamil Sporel – İkinci Başkan Fikret Kırcan – Genel Kaptan Faruk Ilgaz – Genel Sekreter Talat Ataman – Muhasebeci Kemal Atakul – Veznedar Fahri Atabey, Bülent Büyükyüksel, Müzdat Yetkiner – Üyeler.
İki Farklı Görüş
Medeni Berk’in seçilir seçilmez ilk işi tahmin edileceği gibi stat inşaatını ele almak oldu. Seçimden sonraki gün yapılan yönetim kurulu toplantısının sonunda Berk, TEKB Genel Müdürüne stat projesi üzerinde çalışması için direktif verdi. Berk, toplantı sonunda Başbakan Menderes’ten de randevu alarak, zaman geçirmeden projeye başlamak için önemli bir hamle yapmıştı.
Fenerbahçe Yönetim Kurulu, Berk başkanlığında 8 Mart’ta Park Otel’de Menderes’i ziyaret etti. Menderes görüşmede 50.000 kişi kapasiteli bir stadın ve kulüp lokalinin inşasına hemen başlanması için talimat verdi. Görüşme, Menderes’in 10 Mart stadı ziyaret etmeye karar vermesiyle sona erdi.
Fenerbahçe yönetim kurulu 9 Mart gününü kulüp merkezinde geçirdi. Menderes’in sonraki gün stadı ziyareti öncesi proje üzerinde çalışmalar yapıldı. Bu arada TEKB’in uzmanlara yaptırdığı incelemenin sonuçları hızla kulübe ulaşmış, stadın mevcut yerinde inşa edilmesi görüşü, arsasının satılarak buradan elde edilecek finansmanla Fikirtepe’de alınacak bir arsaya stat ve spor tesisi yapılması görüşünün gölgesinde kalmıştı. Uzmanlar, Fikirtepe’de yeni bir stat yapılmasını daha uygun görüyor , sonraki yıllarda kulüp başkanı olacak o günün yönetim kurulu üyesi Faruk Ilgaz da bu görüşü destekliyor, hatta projenin sunumunu Medeni Berk’e bizzat yapıyordu.
Stadyum Yerinde Kalıyor
Fenerbahçe’nin heyecanla beklediği Menderes’in stadı ziyareti, Başbakan’ın “çıkan bir işi” dolayısıyla gerçekleşmedi. Kamuoyunun konuya olan ilgisi, Başbakanın gerçekleşmeyen ziyareti sonucunda azalmış olsa da, Fenerbahçe camiası kendi içerisinde ortaya atılan iki görüşü tartışmaya başladı.
27 Mayıs’ın ayak seslerinin duyulmaya başlandığı Nisan ayının 15’inde toplanan Yönetim Kurulu, Kulüp Danışma Kurulu’na konu ile ilgili fikirlerini belirtmelerini isteyen birer mektup göndermeye karar verdi. Bu arada iki görüşün detayları da netleşmişti.
İlk görüş şuydu: “Mevcut Stadın genişletilmesi ve ahşap kapalı tribünün yerine daha fazla seyirciyi alabilecek betonarme bir tribün inşa ettirilmesi.”
Buna karşı öneri sürülen ikinci görüş ise “Fikirtepe’de bütün tesisleri ihtiva eden bir spor sitesi inşa edilerek, mevcut stadın yeni stat inşa edilinceye kadar kullanılması ve müteakiben satılması.”
İki görüşün çarpışmasından ilk görüş galip çıktı. Faruk Ilgaz, yönetim kurulu içerisinde bile ikinci görüşü savunurken yalnız kalmıştı. Ilgaz yıllar sonra konu ile ilgili şu açıklamayı yaptı: “Bu teklif kulüp üyelerince iyi karşılanmadı. Özellikle eski üyeler birçok hatıralarının bulunduğu bu stadın satılması fikrine karşı çıktılar.”
Uzmanların ortaya koyduğu projeye karşın, futbolun İstanbul’a geldiği andan itibaren kesintisiz olarak oynandığı statlarındaki geçmişlerinden vazgeçmek istemeyen üyelerin görüşlerinin öne çıkması, yaklaşan 27 Mayıs öncesi ülkenin içinde bulunduğu kriz günleri stat meselesinin rafa kalkmasına neden olacak; Fenerbahçe, Papazın Çayırı’nda kalacaktı.
İki Başkanlı Sezonun Sonu
1959 – 1960 sezonu fiilen iki başkanlı bir sezondur. Agah Erozan’ın yönetiminde başlayan sezon Medeni Berk’in yönetiminde sona ermiştir.
Stadı inşa etmesi için getirildiği başkanlık görevi sırasında Medeni Berk’in kulübün sportif faaliyetlerine herhangi bir katkısı ya da müdahalesi olmadı. Futbol şubesi karışıklıklar içerisinde girdiği sezonu, 27 Mayıs’ın gerçekleşmesinden iki hafta sonra oynanan ligin son maçında 1-0 yenildiği Beşiktaş’ın ardından 5 puan farkla ikinci sırada tamamladı. Medeni Berk’in başkanlığı altında sezonun kalanında toplamda 12 maç yapan futbol takımı, bu maçlarda; 6 galibiyet, 3 mağlubiyet ve 3 beraberlik aldı. Attığı 22 gole karşılık kalesinde 16 gol gördü. Berk, başkanlığı döneminde derbi galibiyeti göremedi.
Medeni Berk, 9 Mart 1960’da stat projesi için kulüpte yapılan toplantıdan sonra futbol takımıyla tanışmış ve daha önceden Ankara’dan tanıdığı “Mikro” Mustafa Güven ile bir süre sohbet edip, başarılar dilemişti. Bu Berk’in futbol takımı ile olan ilk ve tek teması olarak kayıtlara geçti.
Medeni Berk’in yönetimindeki Fenerbahçe’nin şampiyon olan takımları, Kadınlar Voleybol ve Atletizm takımları oldu. Fenerbahçe’nin kadın voleybolcuları hem İstanbul hem Türkiye şampiyonu olarak sezonu tamamladılar. Basketbol Erkek takımı İstanbul ikincisi olduktan sonra, Federasyon kupasını kazanarak katılmayı hak kazandığı Türkiye şampiyonasını beşinci sırada tamamladı. Basketbol Kadın ve Boks takımları İstanbul şampiyonalarında ikinci oldular.
Kaynaklarda geçen, Medeni Berk’in Fenerbahçe’yi tribünden izlediği tek maç 16 Mart 1960 Dolmabahçe Stadı’nda oynanan İstanbulspor maçıdır. Bir önceki hafta İzmir deplasmanında puan kaybedilmesinin ardından 2-1 galip gelinmesine rağmen, oynanan kötü futbol tribünlerde homurdanmalara sebep olmuştu. Maç çıkışı protokol girişinde Fenerbahçeli taraftarlar ile karşılaşan Medeni Berk, bir taraftarın “Fenerbahçe’yi Vatan Cephesi’ne (VC) benzettiler” sataşması üzerine sözün sahibini bir süre bakışlarıyla aramış, daha sonra stadyumdan ayrılmıştı.
Cephe ve Son Dokunuş
Ülke bu dönemde DP’nin VC’yi hamlesiyle giderek daha da kutuplaşıyordu. Partinin “vatanseverler” kişileri üye olmaya çağırdığı bu sivil toplum örgütlenmesinin gerçekte hiçbir faaliyeti yoktu. Devlet Radyosu’nun haber bültenlerinde cepheye katılan yeni üyelerin isimleri okunuyor, bu eylem çoğu zaman da tutarsızlıklarla dolu oluyordu. DP’nin sokak örgütlenmesi VC, işte bu maçtan sonra sıradan bir Fenerbahçe taraftarı tarafından ironik bir biçimde eleştiriliyordu. VC, Medeni Berk’in Yassıada’da yargılandığı davalardan birinin konusu olacaktı.
DP iktidarının sona yaklaştığı günlerde Medeni Berk’in kulüple zaten az olan ilgisi iyice kesildi. Maçtan beş gün sonra Medeni Berk, 1928–1938 yılları arasında Fenerbahçe kalesini koruyan Necdet Erdem’e futbol takımının menejerliğini teklif etti. Erdem tarafından kabul edilen bu teklif Berk’in Fenerbahçe’ye son dokunuşu oldu.
Darbe ve Kongre
27 Mayıs ile beraber Fenerbahçe bir yönetimsel boşluğun içine düştü. Mevcut başkanının da içinde olduğu 3 başkanı tutuklanmıştı. 1 Haziran’da toplanan Yönetim Kurulu, Medeni Berk’i başkanlıktan azletmedi. Bu şekilde müdahaleye açık bir destek vermek istemiyorlar, yaşanacak gelişmeleri bekliyorlardı. Toplantının sonunda basına yapılan açıklamada “Esasen kendisi idare heyeti toplantılarımıza gelmemekte ve müzakereler İkinci Reis Hasan Kamil Sporel riyasetinde cereyan etmektedir” açıklaması yapıldı. Buna göre Medeni Berk’in başkanlığının akıbetine yönetim kurulu değil kongre karar verecekti.
Yönetim Kurulu 26 Haziran’da kongre yapılmasını kararlaştırdı. Kongreye katılım düşük oldu. Kulübün 1960 yılında kongreye katılmaya hak kazanmış 600 üyesi olmasına rağmen, sadece 290 üye yeni başkanı ve yönetim kurulunu seçmek için oy kullandı. Medeni Berk’in yokluğunda ikinci başkan olarak yönetim kuruluna başkanlık yapan Hasan Kamil Sporel, Fenerbahçe’nin yeni başkanı seçilerek görevi devraldı. Böylece Fenerbahçe’nin siyasetle en sıkı ilişkilerini kurduğu DP’li başkanlar dönemi sona ermiş oldu.
Yassıada’da Bir Teknokrat
Askerler 27 Mayıs gününe başladıklarında Medeni Berk bir arkadaşının evinde ailesiyle birlikte yemek davetindeydi. Sokaktaki hareketlilikten, günlerdir yaklaşmakta olan askerin ayak seslerinin artık kapısının önüne geldiğini anlayınca teslim oldu ve hemen tutuklandı. Diğer partililerle beraber yargılanmalarına kadar geçen süreyi doldurmak için Yassıada’ya gönderildi.
Memuriyetten gelen bir teknokrat olması ve siyasete henüz 2,5 yıl önce atılmış olması Yassıada’da bazı DP’lilerin karşılaştığı kötü muamelelere maruz kalmasını bir anlamda engelledi. Bölümün devamında da görüleceği üzere Medeni Berk bu iki argümanı mahkemedeki savunmasının merkezine oturtacaktır.
Yassıada’daki tutukluluk günlerini eşi Mukadder Hanım ile olan mektuplaşmalarından anlaşıldığı üzere, çalışma hayatının bir prensibi olarak belirlediği, erken kalkarak ve kitap okuyarak geçiriyordu. Medeni Berk’in hapis hayatında eşine yazdığı mektuplardan bazı bölümlerin, hem adadaki yaşamını hem de içinde bulunduğu ruh halini yansıttığı için buraya eklenmesinin uygun olduğu düşüncesindeyiz.
“Hep arkadaşlarımın hanımları yazdı, evlerini aramışlar ve bazı şeyler almışlar. Benim teyp bantlarımın ehemmiyeti yok. Gül (kızı) üzülmüştür, ehemmiyet vermesin, yine iyisi olur… Burada nisbi bir sükûna girdik. Her gün okuyor ve okuyoruz”
“Dostlar, hakiki dostlar ve iyi gün dostları kim bilir nasıl belli olmuştur? Hiçbirine aldırma, sen yine çalışma zevkiyle bana güven. Artık sade senin ve kızım için çalışacağım. Enayi gibi tatillerimi, dinlenme günlerimizi harcamışız. Şimdi seni ve kendimi çam ağaçlarının altında veya kızgın bir denizin ortasında görüyorum. Bir hayal bile olsa ümit ediyorum. İyi dostlarımızı iyi tanı da, biz de hakiki insanları unutmayalım
“Çok erken kalkıyorum, yatağımdan, kalkmadan biraz vakit geçiriyorum. Sen daima erken kalkıp çalışmaya başlamamdan şikayetçisin. Hakikaten durabilir miyim, çalışmayabilir miyim, zannetmiyorum.”
“İşler inşallah düzelecek, ben her geçen gün daha ümitliyim. Gazeteler bile bana bir çamur sıçratmamaya gayret ve itina ediyor. Olsa idi çoktan ipliğimiz pazara çıkardı”
İddialar
Medeni Berk mektuplarında her ne kadar gazetelerde kendisi hakkında suçlayıcı haber ya da yorumlar çıkmadığından bahsetmiş olsa da Yüksek Adalet Divanı (YAD) önüne çıkacağı tarih yaklaştıkça ismi sütunlarda yer almaya başladı.
27 Mayıs taraftarı gençlerin yaptığı gösterilerde “Medeni Berk, dolarları etti terk” pankartının yer alması gazetelere haber oldu. Sonraki günlerde “yüz binlerce lira” maliyetle döşenmiş makam odasının ihtişamından bahsedildi.
Ege Bölgesi’nde faaliyet sürdüren bazı işadamlarını zorla VC’ye kaydettirdiği, buna karşı çıkanları da ekonomik olarak baskı aldığına ilişkin iddialar sözü edilen işadamlarıyla röportajlar gazetelerde yer aldı. Altan Öymen 2013 yılında piyasaya çıkan anılar serisinin 4.kitabı “Ve İhtilal”de, İş insanı Vehbi Koç’a Medeni Berk tarafından yapılan “CHP’den istifa et ve DP’ye katıl” baskısını dile getirdi.
Medeni Berk aynı zamanda devlet bankalarından VC’ye zorla bağış istemekle suçlanıyordu. Nitekim Berk, yargılaması sırasında bağış istediğini kabul edecek ancak bunu “kurumlarının iç tüzüğü izin veriyorsa” yapmalarını istediğini söyleyecektir.
Bazılarının gerçekliği tartışılabilir olan bu haber ve yorumların en dikkat çekici olanı ise CHP lideri İsmet İnönü’nün öldürülmesi ve gösteri yapan öğrencilere daha fazla şiddet uygulanması için verdiği talimatın kaydedildiği ses bantlarının ele geçirildiğine ilişkin olanıydı. Medeni Berk, duruşmalar başladıktan sonra mahkemede dinlenen bu ses kayıtlarının kendisine ait olmadığı iddia etti. Mahkeme kararlarında bantlarda yer alan konuşmalarla ilgili bir hükme rastlanılmaması Berk’in iddiasının doğruluğunu kanıtlayacaktır.
Mahkeme
Medeni Berk, YAD’da, “İpar”, “Gemi” , “Vatan Cephesi” “Arsa-İstimlak” ve son olarak da “Anayasayı İhlal” davalarında yargılandı. İpar, Arsa-İstimlak ve Vatan Cephesi davalarında suçlu bulundu ve toplamda 15 yıl hapse çarptırıldı.
Berk bu davalarda yaptığı savunmalarda kendisine verilen görevleri Adnan Menderes’in emirleri doğrultusunda yaptığını ısrarla vurguladı. Anayasa’yı İhlal Davası’nda ise kendisine itham edilen suç “Adnan Menderes’in dikta politikalarına hükümet üyesi derecesinde iştirak etmiş olmak”tı. Üç numaraları sanık olarak yargılandığı bu son davada hakkında verilen hüküm ise müebbet hapis oldu. Karar açıklandığında derin bir nefes alıp vermesi ise mahkemeyi izleyenlerin dikkatinden kaçmadı.
Medeni Berk’in Yassıada’da avukatlığını yapan iki isimden biri sonraki yıllarda Türk siyasetinde önemli rol oynayacak, parti başkanlığı, TBMM Başkanlığı gibi görevler yürütecek olan Hüsamettin Cindoruk’tu. Cindoruk’un yaptığı savunmanın giriş kısmı; Berk hakkında yaptığımız değerlendirmelerin bir özeti niteliğindedir.
“Medeni Berk, Başvekil Yardımcılığı’na uzun yıllar süren politik hayatının sonunda varmamıştır. Bu mevki devlet hizmetinin çeşitli kademelerinde başarılı bir idarecilik hayatından sonra 2,5 yıl içerisinde geldiği bir mevkidir. Üç numaralı sanık olması davanın protokol sırasına göre açıldığının göstergesidir. Diğer sanıklara meclisteki konuşmaları ve faaliyetleri üzerinden suçlama yapılırken aynı durum müvekkilim için geçerli değildir. 1957 Yılında seçime girdiğinde Demokrat Parti üyesi bile değildir. Seçildikten sonra da meslek hayatının devamı niteliğinde teknik bir bakanlığa atanmıştır. (…..) Medeni Berk, siyasi tansiyonun gergin hale geldiği bir tarihte Mart 1960’da İzmir’de seçimlerin ilkbaharda yapılacağı müjdesini gazetelere vermiştir. Bu onun 2,5 yıllık siyasi hayatının tek siyasi demecidir. Bu demeç içerik itibariyle haber verme amacı taşısa da aynı zamanda bir seçim temennisi niteliğindedir. Seçim isteyen ve müjdeleyen bir politikacının diktaya gidişin faili olacağını kabul etmek imkansızdır.”
Medeni Berk kendisine verilen ömür boyu hapis cezasını tamamlamak için arkadaşlarıyla beraber Kayseri Cezaevi’ne gönderildi. Berk’in hayatının, sağlık sebepleri tahliye edilmesine kadar sürecek, Yassıada davalarına dahil edilmeyen çeşitli davalarla yargılandığı bir dönem başladı.
Kayseri’de Beraat Yılları
Medeni Berk, Kayseri Cezaevi’ndeyken Yassıada’da sonuca bağlanmayan “Görevi Kötüye Kullanma” ve “Sebepsiz Zenginleşme” davalarına İstanbul’da devam edildi.
Berk, TEKB Genel Müdürü iken bankaya bağlı şirketlerden DP’ye usulsüz para toplama yoluyla partiye çıkar sağlamakla da suçlandı. Başbakan Yardımcısı iken devlet kurumlarından bağış topladığı iddiaları bu duruşmalarda karşısına çıktı. Bu suçlamaya karşı Berk; Başbakan Menderes’ten seçimler için gerekli paranın temini için emir aldıktan sonra bazı banka ve işletme genel müdürlerini davet edip kimlerden ne nispette para isteyeceklerine dair liste verdiğini itiraf etmiş, fakat paranın alınması için baskıda bulunmadığını, ayrıca bu müesseselerin CHP’ye de yardım ettiğini söylemiştir. Berk, 28 Aralık 1962’de “Sebepsiz Zenginleşme” ve 18 Mart 1963’te “Görevi Kötüye Kullanma” davalarından beraat etti.
Başlarında Celal Bayar olmak üzere hüküm giyen tüm DP’lilerin yaşadığı Kayseri Cezaevi’nde; devrik iktidar partisi üyelerinin belli bir hiyerarşi içerisinde günlerini geçirdikleri kaynaklara yansımıştır. Devlet Arşivleri’nde karşımıza çıkan ve Kayseri Cezaevine getirilen bir miktar paranın konu edinildiği belge bu hiyerarşinin bir kanıtıdır.
Cezaevi’nden İçişleri Bakanlığı’na yazılan bir raporda şu ifadeler yer almaktadır:
“Yassıada eski hükümlülerinden olup tahliye edilen İzmir eski Milletvekili Enver Dündar Başer’in iki ay önce Kayseri Cezaevi’ne gelerek hükümlü düşük bakanlardan Medeni Berk’e 20.000 lira verdiği Cezaevi Muhafız Jandarma Komutanı Yüzbaşı Yılmaz Erkekoğlu tarafından haber alınmıştır. Medeni Berk ve Necmettin Önder ve Samet Ağaoğlu’nun cezaevindeki hükümlülerin güya temsilci idarecileri olarak bu tür yardımları ister ve alır oldukları derlenen bilgiler arasındadır”
Celal Bayar’ın liderlik ettiği bu hiyerarşide Medeni Berk’e düşen görev bu rapora göre temsilci idarecilikti. Bu görev gereği de partili mahkumların masraflarını karşılamak için dışarıdan para toplanıyordu. Berk’in asıl mesleği olan bankacılığa yeniden ısınmaya başladığı, tahliye edilmeden sekiz ay öncesine ait bu raporda da yer aldığı üzere, cezaevindeki para işlerini kontrol etmesinden anlaşılmaktadır. Nitekim Berk, 27 Ekim 1964’te tahliye edilmesinden sonra, asıl mesleğine geri dönecek ve tekrardan zirveye çıkacaktır.
Sabancı – TOBB – Tütünbank
Medeni Berk, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından sağlık sebepleri dolayısıyla affedildikten sonra zaman kaybetmeden meslek hayatına geri döndü. Kendi anlatımıyla gelen bir telefon ile Akbank’ın genel müdürlük görevini devraldı. Telefonun karşısında Sakıp Sabancı vardı.
Medeni Berk, 1964 yılında başladığı bu görevi 1980 Temmuz ayına kadar yürüttü. Bu süre zarfında holdingin üst düzey bir yöneticisi olmaktan daha öteye geçti. Aile ile kurduğu yakın ilişkiler üçüncü nesil Sabancıların hatıralarına bile girdi. 2004 yılında verdiği röportajda Akbank yöneticisi Suzan Sabancı Dinçer, Berk’ten şöyle bahsetmektedir:
“Çocukluk yıllarımda bankaya gider dönemin Genel Müdürü Medeni Berk’in evraklarını taşırdım. Berk, her zaman ‘iyi bir bankacı olmak için iyi matematik bilmek gerekir’ deyip, bana matematik çalıştırırdı.”
Medeni Berk, genel müdürlüğünün üçüncü yılının sonunda bankanın yeni girişimi olarak kurulan Akçimento’nun ortaklarından biri oldu. Artık sadece bir yönetici değil aynı zamanda büyük bir şirketin de hissedarıydı. Yaptığı bu atılım ile 1967 yılının kişiler bazındaki İstanbul Vergi Rekortmenleri Listesi’ne giren Berk, artık Tarabya’da Sümer Palas Korusu’nda yaşamaya başlamıştı.
Berk’in Sabancı Holding ile beraber yükselişi Lassa Lastik Sanayi’nin yönetim kurulunda yer almasıyla sürdü. Kendisi ile beraber bu kurulda yer alan Turgut Özal, sonraki yıllarda Türk siyasetinde zirveye çıkacak, ülkenin Cumhurbaşkanı olacaktı.
Medeni Berk’in cezaevinden çıktıktan çok kısa bir süre Sabancı Holding bünyesindeki Akbank’ın genel müdürü olması, onun aile ile ilişkilerinin geçmişe dayandığını gösterir. Nitekim bu ilişkiler, Yassıada duruşmaları başlamadan önce kurulan Yüksek Soruşturma Kurulu’nun Berk hakkında sunduğu “Gayrı Meşru Servet” raporuna da konu olacaktı. Sözü geçen rapor yer alan iddiaların basına yansıma şöyleydi:
“Medeni Berk, Adanalı milyoner Hacı Ömer’e 1953 yılında 5 milyon liralık usulsüz kredi sağlamıştır. Bu 1,7 milyon dolar tutan ve sabık Demokrat Parti iktidarı zamanında bir şahsa verilen en yüksek döviz kredisidir. Berk, Hacı Ömer’e 30 Nisan 1955’de 1 milyon dolarlık bir kredi tahsisi de yapmıştır. Bu miktar o zaman piyasa ihtiyacına ayrılan dolar kotasının tamamıdır”
Medeni Berk, görevlerine devam ederken Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Necmettin Erbakan’ın Başbakan Süleyman Demirel ile anlaşmazlığa düşmesi sonucunda yeniden bürokrasiye döndü. 1969 Yılında, Banka Kredileri Tanzim Komitesi’nde görev alan Berk’in yeni görevi, 30 Mayıs 1971’e kadar sürdüreceği TOBB başkanlığıydı. Erbakan’ın delege listelerinin usulsüz şekilde yapıldığını öne sürerek noter yoluyla protesto ettiği seçim sonucunda Berk, başkan seçilmişti. Erbakan döneminde yatırım kotalarını dağıtma yetkisini TOBB’un elinden alan Başbakan Demirel’in, Berk’in seçilmesinden sonraki ilk işi bu yetkiyi tekrar birliğe vermek oldu. Hükümetin kendisine açık desteğine rağmen TOBB başkanı olduğu dönemde ekonomik eleştirilerini açıklamaktan çekinmedi. Dış kaynaklı kredilerin gelişmeye yetmeyeceği , piyasadaki para darlığı , yeni vergilerin enflasyona sebep olacağına ilişkin görüşlerini hükümete yönelik eleştirilerin merkezine oturttu.
Medeni Berk, 1974 yılında siyasi yasağının kaldırılmasına rağmen tıpkı kendisinden önceki Fenerbahçe Başkanı Agah Erozan gibi politika ile ilgilenmedi. “Büyük meclislerin (meclis ve senato) bu kararını şükranla karşılamaktan başka bir şey düşünmedim. Kendimi mesleğime vermiş durumdayım.” açıklamasıyla yasamaya teşekkür etmekle yetindi.
Berk, 1980 yılında Akbank’taki görevinden ayrıldı. Meslek hayatının son durağı olan Tütünbank’taki üstlendiği görev yönetim kurulu başkanlığıydı. 1924 Yılında Ege Bölgesi’nde yerel bir banka olarak kurulan Tütünbank, 1980 yılında Yaşar Holding tarafından satın alındı ve yönetimin başına Medeni Berk getirildi. Berk’in bankanın gelişimine yaptığı iki büyük katkı, İstanbul şubesini açmak ve banka hisselerini halka açmak oldu.
Emeklilik yıllarını İstanbul’da geçiren Medeni Berk, 16 Mart 1994’te vefat etti. 81 yaşında hayatını kaybeden Berk, Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi.
1992 yılında TBMM KİT komisyonunda TEKB’nin hesapları incelenirken kendisinin bankanın herhangi bir projesinden bir ev sahibi bile olmadığının ortaya çıkması üzerine kendisini ziyaret eden gazetecilere verdiği, “Biz hesabımızı Yassıada’da verdik, eğer açığımız olsaydı orada ortaya çıkardı” son demeci oldu.
Bir Devir için Son Söz
Futbol, Türkiye’de oynanmaya başladığı günden itibaren siyasi iktidarların dikkatini üzerine çeken bir olgu oldu.
Fenerbahçe, 114 yıllık tarihiyle hala bu olgunun en büyük aktörüdür ve olmaya da devam edeceği su götürmez bir gerçektir. İttihat ve Terakki döneminde, Meşrutiyet Devrimi’nden hemen sonra 1909 yılında çıkan dernekler kanunu ile 1913 yılında tescil edilen Fenerbahçe’nin; 1957-1960 yılları arasındaki üç yılı, çok partili demokrasimizde futbol – siyaset ilişkilerinin bir laboratuvarı niteliğindedir.
27 Mayıs ile zorunlu olarak biten bu ilişki, bir siyasi iktidarın bir spor kulübüne verdiği önem açısından benzersizdir. Agah Erozan’ın başkanlığı ile sportif olarak çok başarılarla başlayan bu süreç; stadyum inşaatı için göreve gelen Medeni Berk’in daha Kadıköy’ün havasına alışamadan gerçekleşen askeri müdahale ile sona ermiştir.
Medeni Berk, görevi devraldığı Agah Erozan’ın aksine, başkanlığı sona erdikten sonra Fenerbahçe ile yakın ilişkilere girmemeyi tercih etmiştir.
Bankacılık mesleği, geç yaşlarda adım attığı emekliliğine kadar hayatının merkezinde olmuştur. “Stadyumun taşınması” tartışmaları onun döneminden günümüze uzanan, daha birkaç sene öncesinde bile gündeme gelmiş bir konu olarak Fenerbahçe tarihindeki yerini almıştır.
Tenis camiasında üstlendiği görevler de göz önünde bulundurursa Medeni Berk, bir spor yöneticisi vasfıyla da Fenerbahçe’ye başkan olmuştur. Nitekim Menderes tarafından önerildiğinde başkanlık görevine itiraz ettiğine dair bir bilgiye kaynaklarda rastlanmamıştır.
Berk, kısa süreli başkanlığına rağmen “Fenerbahçe Başkanı” sıfatını ölene kadar taşımış; 1966, 1988 ve ölümünden sadece iki ay önce 1994’te gerçekleşen Fenerbahçe Başkanları toplantısına katılmıştır.
Necmi Tanyolaç, “Mehmetçik Terhis Oluyor” başlığının altında Basri Dirimlili için (böyle büyük bir jübileye çok yakışan) muazzam bir yazı kaleme almış. Bu metin Tuncay Yavuz sayesinde bizlerle buluşuyor.
Önümde bir yığın kağıt… Bir yığın not… Basri’nin hayatı var bu notların arasında…
Notlara bakacağım ve sizlere Fenerbahçeli Basri’nin hayatını anlatmaya çalışacağım…
Kendi kendime soruyorum; sığar mı, sığdırabilir misin? Sonra yine kendi kendime cevap veriyorum: Yüz yıllık bir hikayeyi, yüz satırın içerisine sıkıştıramazsın tabi! Gerçekten de öyle… O koca Basri, bu küçük hikayenin içerisine sığamazdı. Sahalara sığamadıktan sonra…
Nereden Buldunuz Bu İskeleti?
Basri Dirimlili 1952 yılında Fenerbahçe’ye geldi. Havagücü’nde oynarken Fenerbahçe’nin eski başkanlarından Osman Kavrakoğlu’nun dikkatini çekmiş ve ilk teklifi ondan almıştı. Kavrakoğlu, Basri’ye daha ilk görüşünde bayılmıştı. Futbolcu değil ateş parçasıydı bu çocuk. Bir an evvel askerliği bitmeli ve Fenerbahçe’de oynamalıydı.
İlk Fenerbahçe formasını başkentte özel bir maçta Demirspor’a karşı giydi. Tesadüfen maça gelen iki Fenerbahçeli üye, takımın başındaki idarecilere futbolcular sahaya çıkarken Basri’yi işaret etmiş ve “Nereden buldunuz bu iskeleti?” demişlerdi. Sarı-Lacivertli takımın yeni santrhafının üstünde et namına hiçbir şey gözükmüyordu. İncecik gövdesi, sıskacık kolları ve kürdan gibi çöp bacaklarıyla Basri’ye futbolcu denemezdi. Bir atlet bile onun yanında şişman gözükürdü. Basri çıktı sahaya. Uzun yıllardır o takımın adamıymış gibi, rahat, sakin işini gördü. İlk deneme ilk imtihan başarılı geçmişti. Fenerbahçe maça çıkarken “nereden buldunuz bu iskeleti, bu morga yarar” diye konuşan Fenerbahçeliler çark etmiş ve sonunda “Bu çocukta çok iş var. Aman kaçırmayın.” sözünü sarfetmişlerdi.
Basri lop incir gibi Fenerbahçe’nin ortasına düştü. Daha askerliğini bitirmeden 8 defa milli takımda oynamış, futbolun vücutla değil, kafayla, beyinle, irade gücüyle oynandığını göstermişti. İskelet enerjiyle, hırsla, klasla, stille doluydu. Bu güçlü delikanlı, bu hırslı futbolcu pek kısa bir zaman sonra Fenerbahçe’nin değişmez adamı olacak ve İstanbul seyircisi ayaklarını bir raket gibi kullanan Basri’yi avuçları patlarcasına alkışlayacaktı.
Galatasaray Değil, Fenerbahçe!
Basri’nin Fenerbahçe’ye gelişi garip bir olayla başlamıştır. 1940 senesinde Eskişehir’in İstiklal kulübünde ilk kulüp formasını giyen ve 1947’de Demirspor’a geçen Basri, Havagücü’nde oynarken Fenerbahçe’den evvel Galatasaray’ın ilgisini çekmişti. Bu kısmı size kendisi anlatsın:
“Her futbolcunun hayatında bir kulübün, bir rengin izi vardır. Kader bazan insanı başka yönlere itebilir. Küçükken Galatasaray’ı tutarsın, büyürsün Fenerbahçe’ye, Beşiktaş’a girersin. Böyle şeyler çok olmuştur. Ben Fenerbahçeliydim. Daha çocuktum, Fenerbahçe için deli olurdum. Kavrakoğlu Fenerbahçe için teklifte bulunduğu gün elim, ayağım buz kesilmişti. Yolda yürümüyor, uçuyordum. Her şey tavındaydı. Mukavele imzalayacaktım. Dayım benim adıma Galatasaray’la mukavele imzalamamış mı? Ayıkla pirincin taşını. Tabi, özür diledik, yalvardık, yakardık, işi düzelttik. Beşiktaş da peşimdeydi. Fenerbahçe’den 5.500 lira transfer ücreti aldım. Bu benim için servetti.”
Basri Fenerbahçe’de fazla yabancılık çekmedi. Donanma Kamil, Selahattin Torkal ve Melih Ilgaz ilk arkadaşlarıydılar. Basri’yi Sarı-Lacivertli kulüpte sıcak bir çevrenin içine ilk sürükleyenler onlardı. Yavaş yavaş heyecanını attı. Seyirciyle anlaştı, seyirciyle sevişti. Tribünlerin sevgilisi oldu. Ve Basri’nin yer aldığı Fenerbahçe 1951/52 sezonunu şampiyon olarak bitirdi.
Basri Fenerbahçe şampiyon olduğu gün şu inanca varmıştı: Fenerbahçe’nin seyircisi çok büyük kuvvet, çok büyük bir destekti. Sahaya çıktıkları anda bütün bir stad ayağa kalkıyordu. Bu gürültü, Fenerbahçe futbolcuları için avantajdı. Fenerbahçe’nin yeni santrhafı “Şampiyonluk güzel şey, ama Fenerbahçe de çok güzel bir şey” demişti.
Mehmetçik
Basri’nin futbol hayatı bir savaş halinde geçmiştir. Halk ona değişik isimlerle seslenmiş, “deli” demiş, “Leyla” demiş, sonunda “Mehmetçik”te birliğe varmıştır.
Aslında kendini oyuna ve takımına bu kadar ölesiye veren, en kahredici darbelere kafasını, bacağını uzatan bu futbolcuya takılacak en iyi isim bu olmalıydı: Mehmetçik… Basri seneler senesi bir “Mehmetçik” gibi dövüştü. Futbolcu değil, bir askerdi. “Mehmetçik” ünvanını tam 10 sene bir şeref ünvanı gibi asaletle taşıdı, ünvanının üzerine toz düşürmedi. Mehmetçik gibi çıktı sahaya, Mehmetçik gibi yaralandı. Ölümlerden kurtuldu.
Futbolcu şöhrete erişmişse, ona sorulacak suallerin başında kaç defa milli takımda oynadığı sorusu gelir. Basri’ye ise hayatı boyunca kaç kere milli olduğu değil, kaç defa sakatlandığı sorulmuştur. Şimdi Basri’nin önümüze serdiği bilançoya ibretle bakınız. Sonunda şu hükme varacağınıza bahse girerim. Ölüp ölüp dirilen bir futbolcunun dramıdır bu.
“Bir defa çenem kırıldı”diye girdi lafa Mehmetçik. “Ankaragücü’ne karşı oldu. Bir topa sıçradım, Yücel’le çarpıştık. Kafası çeneme çarptı. Kulaklarım uğulduyordu. Sonra bir patlama oldu. Derhal hastaneye kaldırdılar. Üç buçuk ay yattım, çenem bağlı olarak.”
“Adana’da Demirspor’la oynarken burnum kırıldı. Bir başka maçta kaşım patladı. Legia maçında kolum döndü. Galatasaray maçında Naci’nin şutu kaşıma isabet etti. Gözümde iç kanama başladı, gözüm görmedi, iki ay gözüme hava verdiler. Bir kör gibi karanlık bir dünyada yaşıyordum ve hiç görmeyeceğim endişesiyle eriyordum. Tam iki ay hiç kimseyi görmedim.”
Adale eziklikleri, lif kopuklukları, kanlı yara ve bereler, kulak zarının patlaması, sinüzit. Bunlar hesaba dahil değil.
Basri’nin fedakarlığı üzerinde bizim Şükrü Gülesin geçenlerde bir küçük hatırasını anlattı. Şükrü, bir Fenerbahçe-Beykoz maçına gitmiş. İki deli karşı karşıya, bir yanda Nusret, karşısında da Basri. Birden ikisi birbirlerine girmişler. Şükrü: “Havada iki avcı uçağı çarpıştı sandım” dedi.“İkisi de paramparça oldular. Basri kalktı oyununa devam etti, Nusret’i ise kafatası çatladığı için hastaneye kaldırdılar!”
14 Yılın En İyi Fenerbahçesi
Basri Dirimlili Fenerbahçe’de 14 sene oynadı. Araya Kıbrıs işi, bazı tatsızlıklar girdi ve sahalardan çekilme kararı verdi. Fiziği, yaşı, klası Basri’ye bu sahada en azından dört sene ekmek parası kazandırırdı. Ama bir işi zamanında bırakmanın doğru olduğuna inanıyordu. “Seyirciler beni senelerce alkışladılar. Onların önünde daima vazifesini yapan futbolcu oalrak yaşadım. Bir gün ‘Aaa, Basri’ye bak ne hale gelmiş’ dememeleri için futbola veda ediyorum”diyordu.
Fenerbahçe’deki 14 yılı Basri’ye çok şeyler kazandırdı. Maddi yönden de gözü arkada kalmadı. 14 yıl içerisinde eline geçen transfer bedeli toplamı 150 bin lirayı geçiyordu. Fakat, milyon verse Fenerbahçe onun hakkını ödeyemezdi. Bu süre içerisinde arkadaşlıklar kurdu. Fenerbahçe’yi bütün olarak seviyordu. Fakat her cemiyette olduğu gibi onun da içten bağlandığı, kader birliği ettiği arkadaşları olacaktı. Lefter, Naci, Can, Dr. Melih, Niyazi, Mehmet Ali, kaleci Şükrü, Şeref’le kendi deyimiyle yıllarca “aynı bardaktan su içti.”
14 yıl boyunca değişik tertiplerde yer almış, yeni yeni isimlerle arkadaşlık yapmıştı. Beraber oynadığı arkadaşlarından 14 yılın Fenerbahçe’sini şöyle kuruyordu Basri: “Özcan (Şükrü) – Müzdat, İsmail Kurt – Şeref, Melih, Akgün – Fikret Kırcan, Lefter, Burhan, Can, Hilmi.”
14 Yılın Antrenörü : Molnar
Basri geçmişi yaşıyordu artık. Bu gece Sarı-Lacivertli formayı son defa giyecek ve sonra o terli formayı 14 yılın şeref armağanı olarak saklayacaktı.
14 yılın en faydalı antrenörü olarak Molnar’ı hatırlıyordu. Molnar, Türk futboluna ve Fenerbahçe’ye yön veren yabancıydı Basri için. Ve Basri, futbolu bıraktıktan sonra futbol hayatı boyunca elde edemediği iki hakka, ömrü boyunca yanıp tutuşacaktı.
50. Milli maçını oynamadığına, İtalyan kulüplerinde, mesela Juventus’ta, mesela Fiorentina’da hiç değilse iki senecik futbol oynamadığına! 1951’de Viyana’nın Rapid kulübünden aldığı transfer teklifi ise bir başka burukluğuydu Basri’nin…
Kıbrıs
Kıbrıs’ın Lefke Türkspor kulübüne antrenör-oyuncu olarak girmişti. Fenerbahçe’deki gibi bir hava bulmuştu Basri Lefke’de de. Futbol oynuyor ve öğretiyordu. Mert delikanlılar arasındaydı. Kavgacı, mücadeleci ve yırtıcı tabiatını onlara da aşıladı. Lefke günden güne kuvvetleniyordu. Kıbrıs’taki Türk kulüpleri arasında rekabet havası yaratılmıştı.
Kader günün birinde bizim Mehmetçik’i Kıbrıs’a sürükledi.
1963’ün sonlarına doğru ajansın Türkiye’ye verdiği radyo-foto Kıbrıs’tı. Rumlara karşı açılan savaşta Basri’nin de elde silah dövüştüğünü gösteriyordu. Sahalarımızın İnce Mehmet’i, “Mücahit Basri” olmuştu.
Kıbrıs’ta her taraf kan, barut ve ateş kokuyordu. Bizim “kavgacı” delikanlı, bu büyük kavganın dışında kalamamıştı tabi. Silahı kaptığı gibi mücahitlerin arasına katıldı.
Kıbrıs’ta kan gövdeyi götürüyor ve güler yüzü sakalla örtülü Basri de…
Ölmemek için Öldürmek Gerek
Basri’yle konuşuyoruz, ben soruyorum: “Basri, Kıbrıs’ta silah attığını biliyoruz ama öldürüp öldürmediğini söylemedin.”
Düşünceli düşünceli cevap verdi: “Ecel o günlerde çok yakınımızdaydı. O ana baba günlerinde bir köşeye çekilip oturulmazdı ki. Ölmemek için öldürmek gerek. Bugün yaşıyorsak, bunu silahlarımıza ve yüreğimize borçluyuz.”
Daha fazla konuşmadı Mehmetçik. Doğrusu da buydu aslında.
20 Yılın Son Gecesi
Basri 1929 senesinde Silistre’de dünyaya geldi. Eskişehir’de büyüdü, Eskişehir’de futbol oynamaya başladı. Havagücü, Ordu takımı, Fenerbahçe, Milli takım ve Kıbrıs. İki ucun arası tam 20 yıldı. Röportajın başında Basri’nin hayatını bu küçük hikayenin içine sıkıştırmak mümkün değil demiştim. Bazı hikayeler vardır ki, yazılamaz anlatılır. Biz yaşadığımız müddetçe Basri’yi anlatmaya devam edeceğiz.
20 yıldır gözümüzün önünde yaşayan Basri bu gece Mithatpaşa’da son maçını oynuyor. Onu bu gece Sarı-Lacivertli forma altında son defa seyredecekler, hangi kulübün taraftarı olurlarsa olsunlar, futbolculuğunun en parlak günlerindeki gibi alışlayacaklar ve içlerinde bir burukluk duyacaklar. Basri’yi bir daha göremeyecekleri için.
Bu hikaye burada bitiyor. 20 yılın son gecesinde, futbol hayatı pırıl pırıl, tertemiz bir futbolcudan ayrılıyoruz. 20 yılın aydınlattığı son gecede Basri’yi Fenerbahçe formasıyla bir kez daha alkışlayacağız. Ve hep beraber bir hakkı teslim edeceğiz: “Keşke daha 20 yıl oynayabilseydi!”
Arşivlerde Fenerbahçe tarihinin ayak izlerini ararken, sık sık diğer kulüplere de rastlıyoruz. Ve bu rastlantılardan ilginç olanları siteye taşımak suretiyle, Türk spor tarihi üzerindeki soru işaretlerini kaldırmaya uğraşıyoruz. Bu defa karşımıza çıkan isim, Ali Sami Bey ve hikaye de Galatasaray’ın 14 gollü yenilgisi…
Akşam gazetesinde, Hikmet Feridun Es imzasıyla yayınlanan “Her Gün Bir Hatıra” başlıklı yazı dizisinin 18 Aralık 1936 tarihli misafiri, Galatasaray’ın 1 numaralı kurucusu Ali Sami Yen idi.
“31 sene evvel, Galatasaray spor kulübünü nasıl kurduk?”
“Elli kişi bir tarafta, elli kişi öteki tarafta 100 oyuncusu olan futbol takımı!”
Yukarıdaki alt başlıkların atıldığı yazıda ilginç anlatılar var. Ama herhalde en önemlisi, rahmetli Ali Sami Bey’in “Galatasaray’ın ilk maçı”ndan bahsettiği satırlar. İlginçtir, 1913 tarihli İdman dergisinde, kuruluştan henüz sadece 8 sene sonra listelenen maçlarda bundan bahsedilmiyor. Galatasaray tarihçileri (şüphesiz gayriresmî olmayanlar) belki bir izine rastlamışlardır? Bilemiyoruz.
Fenerbahçe’de de benzeri bir durum var aslında… 1940’larda tarihlenen bir kulüp süreli yayınında Fenerbahçe’nin ilk maçını 9-0 kaybettiği yazılı ama ne tarih var, ne de başka bir detay. Sonradan bu maç da bir şekilde tarihten silinmiş.
Sözü daha fazla uzatmadan, sizi ilgili satırlarla baş başa bırakalım. Bakın Ali Sami Bey, Galatasaray’ın ilk maçını nasıl anlatmış…
Galatasaray’ın İlk Maçı
Hikmet Feridun Es : Galatasaray kulübü ilk maçı kimle yapmıştır?
Ali Sami Yen : İlk maçı İngiliz kulübile yapmak istedik. Bir davet mektubu yazdık. Bizi kulüp yerine koyup cevap bile vermediler. Bu cevapsız kalan mektubun sureti hâlâ kulüpte durur. Onlardan cevap gelmeyince ilk maçı Kadıköy kulübile yaptık. Rum kulübile… Bu ilk maçta sıfıra karşı tamam 14 gol yedik… Bundan sonra Kadıköy kulübile pek çok maçlar yaptık. Her maçta yediğimiz goller azalıyordu. Yediğimiz goller azaldıkça biz sevinçten çıldırıyorduk. Mesela bir maçta “Bugün ancak sekiz gol yedik…” diye nerede ise bayram yapacaktık. Nihayet 1909’da benim de oynadığım son Kadıköy-Galatasaray maçında 0-0 berabere kaldık. Bu maçta benim ayağım kırılmıştı. Berabere kalmak sevinci içinde ayağımın acısını bile fark etmedim.
Not : Niyeti halis olan tarihçiler ve tabii meraklılar, söyleşinin tamamı “şurada” bulabilirler. Gayriresmî tarihçiler için de bir not… Bir arkadaşlarına okutmalarına gerek yok; zira yazı Latin alfabesiyle…
İlk Türk futbolcusu Fuat Hüsnü Kayacan’ın hangi kulübe gönül verdiği “bazılarına göre” tartışmalı… Oysa hem “Kaydım Galatasaray’da, kalbim Fenerbahçe’de” demeci, hem de 17 Kasım 1963 tarihli Cumhuriyet gazetesinde ince bir detayı verilen vasiyet, Fuat Hüsnü Kayacan’ın Fenerbahçe taraftarı olduğunu şüpheye bırakmayacak şekilde ispatlıyor.
Yurdumuzda ilk defa futbol oynayan Türk sporcusu Fuat Hüsnü Kayacan dün 84 yaşında olduğu halde dünyaya gözlerini kapamıştır. Zamanın Sıhhiye Reisi Hüseyin Hüsnü Paşa’nın oğlu olan Fuat Hüsnü, Fenerbahçe ve Galatasaray kulüpleri idare heyetinde vazife görmüş olan Dr. Hamit Hüsnü Kayacan‘ın kardeşidir.
1879 yılında İstanbul’da Vefa’da dünyaya gelen Fuat Hüsnü, Bahriye Mektebi (Deniz Koleji)nde öğrenci iken Kadıköy’de Papazın Çayırı’nda (halen Fenerbahçe Stadı) İngilizlerin kendi aralarında oynadıkları futbola merak sarmış ve onların arasına katılarak “Bobi” takma adıyla top oynamaya başlamıştır.
Sırasıyla İngilizlerin Kadıköy F.C. ile Moda F.C.’lerinde, Galatasaray’ın kurulmasından sonra Sarı-Kırmızı ve Fenerbahçe’nin teşekkülünden itibaren de Sarı-Lacivert forma altında oynanmıştır.
1900 yılında Reşat Danyal adındaki arkadaşı ile birlikte yalnız Türklerden kurulu “Siyah Çoraplılar” adıyla bir kulüp kurdularsa da, o zamanın istibdat idaresi yüzünden yaşatamadılar.
1912 yılında vazife ile İngiltere’ye giden Deniz subayı Fuat Hüsnü, orada İngiliz profesyonel futbol takımları ile futbolcularını tetkik etmiş ve dönüşünde birçok gazetelere gördüklerini yazmış ve futbolu tanıtmaya çalışmıştır. Deniz subaylığından ayrıldıktan sonra bir Amerikan petrol şirketinde senelerce çalıştıktan sonra emekliye ayrılmıştır. Tekrar döndüğü Galatasaray’ın Divan Heyeti üyeliği vazifesini son zamanlara kadar yapmıştır.
Vasiyeti
Merhum Fuat Hüsnü Kayacan’ın cenazesi bugün öğle namazını müteakip Kadıköy Osmanağa Camii’nden kaldırılarak, vasiyeti üzerine, Fenerbahçe Kulübü önünde bir anı duruşundan sonra ebedi istirahatgahına terk edilecektir.
Cumhuriyet Gazetesi / 17 Kasım 1963 / Vasiyet
Resim : Fenerbahçe-Galatasaray tekaütler maçı. Sağdan ikinci Fuat Hüsnü Kayacan. Diğerleri ise Fenerbahçe’den Nasuhi Esat Baydar, Galatasaray’dan Emin Bülent Serdaroğlu, Anadolu’dan Burhan Felek, Altınordu’dan Mahmut Bey ve çocukları…
Fenerbahçe ve Galatasaray, Türk spor tarihinin başlangıcından beri hem iç içe, hem de karşı karşıya olan iki kulüp. Fakat maalesef bu tarihin ilk yılları hâlâ yeteri kadar araştırılabilmiş değil. Bununla birlikte, günlerce devam eden gazete taramalarından enteresan konular çıkabiliyor. Tıpkı aşağıdaki gibi… Bakın 1918’de Galatasaray’da neler olmuş?
Kulüpte Kumar Yasaklanıyor
1918 yılı Şubat ayı başında Vakit gazetesinde bir haber dikkati çekiyordu.
Gazetede “Galatasaray kulübü yönetim kurulunun yıllık toplantısında, kulüpte kumar oynanmasını tamamen yasakladığı” yazılıydı.
Bu kararın büyük bir memnuniyete yol açtığı söylenen haber metninde, ülkenin köklü bir eğitim kurumunun ismini alan kulüpte “sınırsız şekilde” kumar oynanmasının, aklı başında herkesi çok üzdüğü belirtiliyor ve kararı alan yönetim kurulu tebrik ediliyordu.
1 Şubat 1918 tarihli Vakit gazetesinden
Kumar Yeniden Serbest
Ne var ki tam iki buçuk ay sonra aynı gazetede, bu defa “Galatasaray Kulübü’nde Kumar Oyunlarına Yeniden Müsaade Ediliyor” başlıklı bir yazı daha çıktı.
“Bir iki ay önce okurlarımızı çok mutlu eden bir haber yayınlamıştık” diye başlayan satırlar gitgide ağırlaşıyordu.
Gazete, kulüpte kumar oynanmasını yasaklayan Galatasaray yönetim kurulunun, o karar sayesinde “vaktiyle yapılan bir yanlışlığı tamir ettiği ve kulübe (kuruluş amacına layık) bir şekil verdiğini” söylüyor, bundan geri dönülmesine anlam veremiyordu.
“Birinci karar verilmeden önce yönetim kurulu ‘Bizim görüşümüze göre bir okulun ismini taşıyan bir kulüpte kumar oynanması pekala uygundur’ diyebilirdi. Halbuki kulüpte kumar oynanması doğru bir şey olmadığı onaylandıktan ve bu fikre göre kesin bir karar verildikten sonra kumara yeniden izin verilmesi aklın kolay kolay kabul edemeyeceği bir şeydir” deniyordu.
Galatasaray mezunlarından bazılarının kumarın serbest olduğu bir eğlence kulübü kurmakta özgür olduklarını vurgulayan haber “Fakat böyle bir kulübün bir müessese-i ilmiyenin ismini taşıması memleketin fikri hayatına karşı bir tecavüzdür” şeklinde sona eriyordu.
Bütün bunlardan sonra ortada, büyük bir merakı mucip iki soru var : Kimdi o kulüp üyeleri? Ve sonra ne oldu?
Kamuran Tekil‘in senelerce çıkardığı, sonrasında ise Neriman Tekil‘in devam ettirdiği Fenerbahçe Spor Dergisi’nin Mayıs-Haziran 1987 sayısında konuklardan birisi de futbolcu Şenol Çorlu idi.
1961 Ankara doğumlu, ilk, orta ve liseyi başkentte tamamladı. Futbola 1978’de Ankara Petrolofisi’nde başladı. Bir yıl sonra Orduspor’la mukavele imzaladı. 1981’de Sakaryaspor’a geçti. 3 yıl burada top koşturduktan sonra, 1984’de Fenerbahçe’ye transfer oldu. Bekar, annesi ile birlikte Erenköy’de kendi dairelerinde oturuyor.
Şenol, futbolu yaşantın içinde ne gibi bir etkisi oluyor?
Öncelikle şunu söylemeliyim. Futbolu çok seviyorum ve bu spor dalı tüm benliğimi sarmış durumda. Adeta futbolla yatıyor, futbolla kalkıyorum. Hayatımın her dakikası onunla kaim dersem, abartmış sayılmam. Futbolsuz bir yaşantının bana çok monoton geleceğini, onsuz yapamayacağımı kesinlikle söyleyebilirim.
Fenerbahçe bu yıl ligde de, kupada da havlu attı. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Bu yılki takımımız, kanımca önceki yılların gücünde değil. Teknik konulara değinmenin biz futbolcular için doğru olmadığına kesinlikle inanıyorum. Ancak şu kadarını söyleyebilirim. Takımımızdan ayrılmak zorunda kalan klas futbolcuların yanında, kiraya verilmeleri arzu edilen tecrübeli asların takımı çaptan düşürdüğü şahsi görüşümdür. Bu yılki başarısızlıklarımızın bundan kaynaklandığını tahmin etmek zor değil sanırım.
Yani Selçuk Almanya’ya, İlyas Galatasaray’a, Erdoğan Diyarbakır’a, Cem Sarıyer’e, Yaşar Malatya’ya gittikleri için mi bu duruma düştük demeye getiriyorsunuz? Peki, gelenler bunlara tercih edilmiş olmalı ki, bunlar tasfiye edildi, öyle değil mi?
Valla abi, yukarıda da bahsettiğim gibi teknik konulara değinmem doğru olmaz. Bu konudaki düşüncelerim, genelde kamuoyunun düşüncelerine uyuyor. Bu konuda söylenecek başka bir şeyim olmaz.
Konuyu değiştirelim ve şunu soralım. Anılarında iz bırakan bir maçın oldu mu?
İstanbul’daki 8-0’lık yenilginin rövanşını milli takımla Londra’da yaptığımız ve bu kez de 5-0 yenildiğimiz ilginç maçı unutamam. İlginçlik şuradan geliyor: Futbolun beşiği İngiltere’de ilk kez bir maça çıkıyordum. İngiliz oyuncuların bile parmakla sayılacak kadar az maç yaptıkları ünlü Wembley Stadı’nda oynama olanağına kavuşmuştum Sahaya çıkarken ayaklarımın titrediğini hissediyordum. 90 dakikayı nasıl tamamlayabildiğimi bir ben, bir de Allah bilir. Tüm maç boyunca ezilmediğimizi, zaman zaman İngiliz seyirciden alkış aldığımızı söyleyebilirim. Bir de, önceki yıl Şampiyon Kulüpler Kupası’nda Bordo ile Fransa’da oynayıp 3-2 kazandığımız maçın anılarımda ayrı bir yeri vardır. Bu maçta iki şeyi unutamam. İlki, Selçuk’un attığı ilk golde İlyas’ın uzattığı şaheser pas. İkincisi, çok sıkışık bir pozisyonda ve çok zor bir durumda rahmetli Hüseyin’in attığı galibiyet golü. Bu nedenle, ebediyete göçen arkadaşımı, sevgili ağabeyimi bir kez daha rahmetle ve minnetle anarım.
En çok beğendiğin yerli ve yabancı futbolcular?
Bizden Sakaryaspor’dan eski arkadaşım B.Aykut, Metin (BJK), Uğur (GS), Yusuf (GS), Müjdat ve Abdülkerim. Yabancılardan, tek kelime ile hayranlık duyduğum iki kişi var : Liverpool’dan Ian Rush ve İspanyol Butragueno.
Avrupa’da hangi takımda oynamak isterdiniz?
Takım önemli değil. İngiliz takımlarının birinde oynamak isterdim.
Sinema ve tiyatro ile aran nasıl?
Her ikisini de severek izlerim. Ancak, her gün devamlı antrenman hafta sonu maçlar, deplasmanın devamlı yorgunluğu, bu iki sanat kolu ile ilgilenmemizi engelliyor. Bir de bunları izlemek konusunda televizyonun sağladığı kolaylık yabana atılmayacak bir olgu. Bu zevkimizi çoğu kez bu sihirli kutudan sağlıyoruz.
Kaç kez milli oldun?
3 genç, 9 ümit ve 14 A Milli takımında yer aldım. Hesap edersek 26 kez milli oldum.
Futbol hayatının devamı süresince o şerefli formayı giymeni temenni eder, başarılar dilerim.
Muhlis Algur / Fenerbahçe Spor Dergisi / Mayıs-Haziran 1987
Moda ve Kadıköy açıklarında Fenerbahçe Kulübü’nün denizcilik kısmı gençleri büyük Gazi’ye karşı emsalsiz bir spor tezahürü yaptılar. Gençler futalarıyla açıkta pek muntazam bir surette ahz-ı mevki ederek “Şa Şa Şa” nidalarıyla büyük münciyi müteaddit kereler selamlamışlardır. Sporcu gençlerin bu tezahüratı umumen mazhar-ı takdir olmuştur.
2 Temmuz 1927 tarihli Cumhuriyet gazetesinden
Milliyet Gazetesi
Vapurumuz, Anadolu sahiline gittikçe yaklaşıyordu. Hatta, Moda burnu hizasına geldiğimiz zaman sahilde ve civar tepelerde toplanan halkı birer birer teşhis etmek bile kabil oluyordu. Gazi, Fenerbahçe önünden geçerken, bir dürbün istedi ve Fenerbahçe mesiresini bir müddet dürbünle tetkik ederek – Şurası ne güzel bir yerdir, buyurdular.
Atatürk’ün 1925 yılında Bursa’da bir Fenerbahçe maçı izlediği, Akşam gazetesinde yazılmıştı. Habere bir de fotoğraf eşlik ediyordu. Aynı bilgiyi başka kaynaklarda ararken karşımıza (dönemin adeta bir başka resmî gazetesi olan) Hakimiyet-i Milliye çıktı.
“Atatürk hiç Fenerbahçe maçına gitti mi?” sorusunun yanıtını, artık daha büyük bir gururla “Evet!” olarak verebiliriz. Zira Büyük Atatürk’ün, 1 Ekim 1925’de, Bursa seyahatinin ilk gününde, Fenerbahçe futbol takımının maçına gittiği aşağıdaki haberle bir kez daha kanıtlanıyor.
“Bade’hu Atıcılar’da Fenerbahçe takımıyla Bursa-Ankara muhtelitinin yaptığı futbol maçına gidildi. Paşa hazretleri saat altıda Atıcılar meydanını dolduran binlerce halkın “Yaşa” nidaları ve alkışları arasında otomobillerine binerek köşklerine avdet buyurmuşlardır. Maç bire karşı bir ile neticelendi.”
Gerçi tarihin gayriresmisi olmaz ama gazetenin tamamını merak edenler veya “Osmanlıca bilen arkadaşlarına okutmak” isteyen gayriresmi tarihçiler için 4 Ekim 1925 tarihli gazetenin birinci sayfasını da buraya bırakalım.
Üst paragraf ile yazıyı bitirmiştik ama 28 Temmuz 2021 günü, kıymetli Karşıyaka tarihçisi Bedri Cumhur Doğu’ndan gelen bir belge, sevinçten gözlerimizi yaşarttı. Kendisi bu haberi İzmir/Anadolu gazetesinin arşivinde bulmuş. Haberin metninde şöyle yazılı :
“BURSA’DA MAÇ” 2 Ekim 1925 tarihli haberin metni şöyle: Bursa’da Maç “Fenerbahçe futbol takımı dün Bursa’ya müteveccihen İstanbul’dan hareket etmiştir. Mezkur takım ile Bursa futbol takımı arasında bugün Gazi Paşa hazretlerinin huzurunda bir müsabaka yapılacaktır.”
Yani Gazi’nin 1925 yılında Bursa’da Fenerbahçe maçını izlemesi spontane değil, planlı programlıymış! Müthiş!
Yazıyı güncellememizi gerektiren yeni bir bilgi daha geldi.
Kıymetli Bedri Cumhur Doğu, 2 Ekim 1925 tarihli Yanık Yurd gazetesinden, başlığı “Fenerbahçeliler Gazi Paşa’nın Huzurunda” olan bir haberi bizimle paylaştı.
Haberin metni ise şöyle :
“İstanbul 1 (Muhabir-i mahsusumuzdan) – Fenerbahçe Spor Kulübü, Bursa muhtelit takımıyla bir müsabaka icra etmek üzere bu sabah Kınalıada vapuruyla Mudanya’ya hareket etmiştir. Fenerbahçeliler bu akşam reisicumhur Gazi Paşa hazretlerinin huzuruyla müsabakalarını icra edecekler ve gece yarısı Bursa’dan hareket ederek İstanbul’a döneceklerdir.”
2 Ekim 1925 tarihli Cumhuriyet gazetesinde, Mümtaz Şükrü Eğilmez imzalı muhteşem bir bilgiye daha rastladık. Haberin metni şöyle :
“… Fenerbahçe takımı ile muhtelit Bursa ve Ankara maçına gitmek için elektrik fabrikası ziyaretini vakt-i ahire talik ettiklerini Vali ile bildirerek Atıcılar’a gittiler. Maçı tribünlerin yanındaki mahal-i mahsusta temaşa ettiler.
Maç bir, bire berabere nihayetlendi. Gazi giderken gençler otomobilin etrafını sararak üç defa “Yaşa” diye alkışladılar.
Kınalıada vapuru ile gelen 24 Fenerbahçeli gece avdet ettiler. Reisicumhur hazretleri yarınki büyük yarışları da teşrif edeceklerdir.
Mümtaz Şükrü”
2 Ekim 1925 tarihli Cumhuriyet gazetesinden.
Fenerbahçelilerin Bursa’ya Hareketi
Büyük Münci’nin huzurunda icrası takarrür eden Fenerbahçe-Bursa muhtelit takımı maçı için Fenerbahçe kulübünün bütün müessisleri, birinci, ikinci, üçüncü takım oyuncuları dün sabah Seyfisefain’in “Kınalıada” vapuruyla Bursa’ya müteveccihen hareket etmişlerdir. Yapılan programa nazaran maçın icrasından sonra oyuncuların dün gece avdetleri mukarrerdi.
Atatürk için “Hiç maça gitmedi” diyenlere bir kocaman başlık… 2 Ekim 1925 tarihli İkdam gazetesinden…
Gazi’nin Huzurunda Maç
“Bursa’da Gazi Paşa’nın huzurunda Bursa muhtelit takımı ile bir ma yapmak üzere dün sabah Seyrisefain idaresinin Kınalıada vapuru ile Fenerbahçe birinci, ikinci, üçüncü futbol takımlarıyla kulüp heyet-i idaresi ve müessislerinden yirmi kişi Bursa’ya gitmişlerdi.
Heyet maçın hitamından sonra dün gece avdet etmiştir.”
Bursa, 1 (Vakit) – Bu sabah (dün sabah) Seyrisefain idaresinin tahsis ettiği “Kınalıada” vapuru ile İstanbul’dan hareket eden Fenerbahçe Kulübü’nün birinci, ikinci ve üçüncü takımlarına mensup oyunculardan bazıları ile kulüp heyet-i idaresinden mürekkep yirmi kişilik heyet şehrimize gelmiştir.
Fenerlilerin takımı ile Bursa-Ankara muhtelit takımı arasındaki futbol müsabakası Atıcılar’da icra edilmiş, tarafeyn birer sayı yaparak berabere kalmışlardır.
Gazi Paşa hazretleri, dokumacılık fabrikasının vaz’ esas resminde hazır bulunduktan sonra, Fenerbahçe-Bursa maçına gitmek üzere elektrik fabrikasının ziyaretini vakti ahire talik ettiklerini Vali Bey vasıtasıyla bildirmişler, Atıcılar’a giderek mahal-i mahsustan temaşa eylemişlerdir.
Gazi Paşa hazretleri avdet ederlerken sporcu gençler otomobillerinin etrafını sararak üç defa “Yaşa” diye bağırmışlardır. Halk da bu tezahürata iştirak eylemiştir.
Fenerbahçeli gençler, müsabakayı müteakip “Mudanya”ya gitmişler ve geceleyin “Kınalıada” vapuru ile İstanbul’a avdet etmişlerdir. Gazi Paşa hazretleri yarın (bugün) icra edilecek at yarışlarına da geleceklerdir”
Maçta Fenerbahçe’nin hangi kadro ile oynadığını 3 Ekim 1925 tarihli Akşam gazetesinden öğreniyoruz:
2 Ekim 1925 tarihli Stanboul gazetesinden.Bu fotoğraf için sayın Fatih Cengiz’e çok teşekkür ederiz.
Yukarıdaki fotoğraf da yeni bir buluş olarak Fenerbahçe tarihine geçiyor.
3 Ekim 1925 tarihli Millet gazetesinden. Resmin altında “Reisicumhur hazretleri Fenerbahçe ile Bursa muhtelit takımı arasındaki maçı seyrederlerken” yazılı.
Mustafa Kemal Atatürk, 1919 yılında milli mücadeleyi başlatmak üzere ayrıldığı İstanbul’a tam 8 sene sonra 1927’de döndü. İstanbul halkının büyük kurtarıcıyı bağrına bastığı o muhteşem günlerin birinde, 5 Ağustos 1927’de Moda’da düzenlenen deniz yarışlarından sonra Gazi Hazretleri Fenerbahçe’de, Belvü bahçesine geldi. Bu muhteşem geceyi dönemin gazetelerinden okuyalım.
Gazi hazretleri evvelki gün kayık yarışlarını müteakip (Belvü) gazinosunu teşrif etmişler, büyük tezahüratla karşılanmışlardır. (Belvü) bahçesinde malul gaziler menfaatine verilen balo çok güzel olmuş, Gazi’nin vürudu hazirunu bir kat daha mesrûr etmiştir. Gece çok eğlenceli geçmiştir. Cazbandın temposuna uyan çiftler dönerken, Gazi mütebessim çehresiyle kah onları seyrediyor, kah etrafındakilerle konuşuyordu. (Belvü)nün üzerinde hürmetle karışık bir sevinç havası vardı. Her yeni gelenin kulağına fısıldanan “Gazi burada” haberinden sonra gözler o tarafa çevriliyordu. Bahçeyi dolduran binlerce halk geç vakte kadar eğlenmiştir. Gazi hazretleri saat (1.5)da hazirunun alkışları arasında baloyu terk ederek refakatlerindeki zevat ile beraber (Ankara) motoruyla saraya avdet buyurmuşlardır.
Milliyet Gazetesinde
Gazi hazretleri Cuma günü Moda’da yapılan kayık yarışını seyir ve temaşa buyurduktan sonra gece de bir tenezzüh icra ve refakatlerinde Başvekil İsmet, Meclis Reisi Kazım Paşa’lar hazeratı, Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Bey bulunduğu halde, Fenerbahçe’de Belvü bahçesini teşrif etmişlerdir. Gazi hazretlerinin teşriflerini haber alan halk, sürekli alkışlarla sevinçlerini izhar etmiştir. Reis-i Cumhur hazretleri, gece saat bir buçuk raddelerinde Belvü bahçesinden Dolmabahçe sarayına avdet buyurmuşlardır.
Vakit Gazetesinde
Reisicumhurumuzun, evvelki günkü deniz yarışlarını müteakip gece Fenerbahçe’de “Belvü” bahçesini teşrif buyurduklarını kaydetmiştik.
Reisicumhurumuz yarış mahallinden Ankara motoruyla bahçeye müteveccihen hareket etmişlerdir. Bu esnada motor süratle gitmiş ve etraftaki kayıklarda bulunan halk evvela Gazi hazretlerini görmek şerefine nail olamamışlardır. Gazi hazretleri ise kayıkların revişini takip arzusunu izhar buyurduklarından Ankara motoru tekrar geriye dönmüş ve sandallarla beraber aheste aheste “Belvü”ye gelmiştir.
Gazi hazretlerinin teşriflerini anlayan halk hararetli bir heyecan ve meserret içinde kapılara koşuşmuşlar ve sürekli alkışlarla sevinçlerini izhar etmişlerdir.
Reisicumhur hazretleri denize nazır masalardan birinde istirahat buyurmuşlar ve gece bir buçukta, aynı sürekli alkışlar arasında Dolmabahçe’ye avdet etmişlerdir
Akşam Gazetesinde
Dün gece Gazi Paşa hazretleri yarışlardan sonra Fenerbahçe’de “Belvü” bahçesini teşrif buyurmuşlardır. Gazi bahçede bir hayli kalmış ve dans edenleri temaşa etmiştir. Paşa hazretlerinin bahçeye girdiğini gören halk birbirini çiğneyerek kapıya doğru koşuşmuşlar ve sürekli alkışlarla sevinçlerini izhar etmişlerdir.
Gazi hazretleri denize nazır olan masalardan birine oturmuşlar ve derhal civardaki iskemleler lebalep dolmuştur. Gazi hazretleri bir hayli müddet bahçede kaldıktan sonra saat bir buçuk raddelerinde saraya avdet buyurmuşlardır. Deniz yarışlarının hitamında Söğütlü yatı evvela davetlileri “Belvü” bahçesine götürmüş, bilahare Paşa hazretleri “Ankara” motoru ile yarış mahallinden bahçeye müteveccihen hareket etmişlerdir.
Bu esnada motor süratli gitmiş ve etraftaki kayıklarda bulunan halk evvela Gazi’yi görmek şerefine nail olamamıştır. Paşa hazretleri ise kayıkların revişini takip etmek arzusunu izhar buyurmuşlar ve bunun üzerine “Ankara” motoru tekrar geriye dönerek sandallarla beraber aheste aheste “Belvü”ye gelmiştir.
Yarışlarda ve “Belvü” bahçesinde Gazi hazretlerine, İsmet Paşa, Meclis Reisi Kazım Paşa, Sıhhiye Vekili Doktor Refik ve sair zevat refakat etmişlerdir.
Fenerbahçe Tarihi 