Etiket: Burhan Felek

Osmanlı Futbolunun Kurumsallaşması

Bugün, Türkiye’de futbol teşkilatlanması üzerine yaptığım yayınların sonuncusu olarak; Türkiye’ye futbolun gelişi ve gelişmesini, Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın (TİCİ) Osmanlı dönemindeki kuruluşu sırasında yaşanan hukuki tartışmaları ve bu teşkilatın yeni Türkiye ile ilk temasını konu edineceğim. Huzurlarınızda “Osmanlı Futbolunun Kurumsallaşması”

Barış Kenaroğlu

1890 : “Kuşdili Çayırında Futbol Oynandığı…”

Türkiye’de futbol İzmir ve İstanbul’da 1870’lerden sonra oynanmaya başladı. Önemli bir liman kenti olan İzmir ve devletin başkenti İstanbul’da futbola yabancılar öncülük ettiler. Abdülhamit döneminde Türkler için sakıncalı olan bu spor, yabancılar içinse serbestti. Osmanlı arşivinde futbol ile ilgili en eski belge 1890 ile tarihlenmekte; içeriğinde ise “Kadıköy’ünde Moda’da oturan Mösyö Whittal ve oğullarının himayesinde Kuşdili Çayırı’nda futbol oynandığı” Zaptiye Nazırı tarafından Yıldız Sarayı’na bildirilmekteydi.

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‘ndan

İlk Spor Tarihçimiz Ethem Nejat

Dönem üzerinde yaptığımız araştırmalarda, 4 Mart 1908 Tarihli Tercüman-ı Hakikat Gazetesi’nde yer alan bir yazının altında imzasına rastladığımız Ethem Nejat’ı “İlk Türk Spor Tarihçisi” olarak kaydediyor ve futbolun kısa sürede gösterdiği gelişmeyi anlattığı detaylı yazısının bir kısmını sizlerle buluşturuyoruz.

“Memalik’i Şahanede (Osmanlı Ülkesinde) futbol oyununa ilk evvela Dersaadet (İstanbul) ve bahusus (özellikle) Moda’da sakin İngilizler başlamışlar ve Kadıköy, Beykoz çayırları futbol mevkileri olarak ortaya çıkmıştır. Birkaç sene sonra merak diğerlerine de sirayet etmiş, birinci teşkil eden kulüp Moda kulübü olup bilahare sırasıyla Kadıköy, Elpis, Pera, Robert Kolej, Strugglers, asoşiyeysın futbol kulüpleri vücud buldu (kuruldu) ve bir lig tarafından cümlesi idare edildi. Dersaadet Futbol Ligi her sene muntazam program dahilinde oyunlar tertib eder, bütün kulüpler eyyam-ı muayyenesinde (belirli günlerde) maçlar yaparlar, bundan başka Dersaadet kulüplerinin İzmir oyuncuları ile her sene müsabakaları olup bunlar ya Dersaadet’te veya İzmir’de yapılır ki bu münavebeye (dönüşümlü olarak) tabidir.”

Ethem Nejat’ın sözünü ettiği kulüplerden Pera’nın Galatasaray olduğunu, Meşrutiyetin yeniden ilan edilmesinden önce basında bu kulübün başka isimlerle yer aldığını belirtelim. Fenerbahçe ise yeni kurulmuş bir takım olarak o yıl lige katılacak güçte değildi. 1907’in yaz başından, 1908’in ilkbaharına kadar geçen süre bir anlamda Fenerbahçe’nin futbola hazırlık günlerini temsil etmektedir. Daha önce yayınladığımız “Fenerbahçe’nin Belgelenen İlk Maçları” yazısında bu süre zarfında yapılan maçların detayına ulaşabilirsiniz.

4 Mart 1908 tarihli Tercüman-ı Hakikat gazetesi

Sürgündeki Kurucu James La Fontaine

Ethem Nejat’ın bahsettiği İstanbul Futbol Ligi, Türkiye’de futbolun ilk organize yapısı olma özelliğini taşır. Union Club’ın başındaki James La Fontaine’in idaresinde oynanan bu ligi; İstanbul Futbol Kulüpleri Ligi, Cuma Ligi, Pazar Ligi gibi ligler izlemiştir. Bu noktada James La Fontaine’e bir parantez açmak istiyoruz. Türkiye’de Futbolun kurucusu olan J.L.Fontaine, İngiliz bir tüccar aileye mensuptu. Aile dedesi zamanında İzmir’e yerleşmiş ve kendisi de İzmir’de doğmuştu. İzmir’de spor kulüplerinin kuruluşuna ön ayak olduktan sonra 1899’da İstanbul’a gelmiş ve yerleştiği Moda’da Türk futbolunun temelini atmıştı. Ancak J.L.Fontaine’in kaderi de Osmanlı’nın peşi sıra savaşlara girmesi ve İttihat ve Terakki’nin iktidara gelmesi ile değişti. Futbolu yönetenlerin başında gelen J.L.Fontaine, 1900-1913 yılları arasında İttihat ve Terakki’nin futbolu, genel olarak sporu, paramiliter bir yapılanma aracı olarak görmeye başlaması ile sahneden çekildi. Şurası kesindir ki, La Fontaine, 1910 yılına kadar İstanbul futbolunu idare eden kişiydi.

J.L.Fontaine, bazı kaynaklara göre (Asr-ı Fener) Dünya Savaşı başlayınca vatandaşı olduğu İngiltere tarafında savaşa katılmış ve tıpkı ailesinin başka üyeleri gibi casuslukla suçlanmıştı. J.L.Fontaine, yukarıdaki kaynağın verdiği bilgiyi doğrularcasına ilk kez 1915’te tutuklandı. Malta’da sürgünde olan İttihat ve Terakki’nin önemli isimlerinden Eyüp Sabri Bey’in serbest bırakılması karşılığında serbest bırakıldı. İkinci tutuklanması ise 1917 yılında gerçekleşti. Bugün Kırşehir sınırlarında olan Mucur’a sürgün edilerek yaklaşık bir yıl burada kaldı. O tarihten sonra ise aşağıda yer alan Osmanlı Arşivi belgesinden anladığımız üzere İzmir’e nakledildi. 1932 Yılındaki ölümüne kadar da orada yaşadı.

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‘ndan

“Mucur’a gönderilen İngiltere Vatandaşı Mösyö La Fontaine daha sonra İzmir’e nakil edilmiştir.”

Futbol Kurumsallaşıyor

Futbol 1800’lü yılların sonunda İngiltere’nin Türkiye’ye en büyük ihraç ürünü olarak değerlendirilebilir. İngiltere bir anlamda, İzmir ve İstanbul’da yaşayan yabancıların futbola başlattığı ilgiyi, İstanbul’a gönderdiği kraliyet gemilerinin mürettebatının kurduğu takımların İstanbul Ligi’nde boy göstermesinin ardından sürekli hale getirmek istemiştir. Bu süreklilik; Tanzimat-Meşrutiyet yıllarında Osmanlı toplumunda başlayan Batıcı fikirlerin de etkisiyle, Türk takımlarının yeşil sahalarda boy göstermesine neden olmuştur. Türkler, o dönem “Association/Asosişeysın” diye isimlendirilen modern futbol oyununu (Yazının başında yer verdiğimiz İlk Spor Tarihçimiz Ethem Nejat’ın modern futbol kurallarını anlattığı yazısını önümüzdeki günlerde yayınlayacağız) gemilerin İngiliz mürettebatından öğrendikleri gibi; Türk futbol adamları, “Futbol Yönetimi” üzerine ilk deneyimlerini de İngilizlerin idaresindeki lig yönetimlerine katılarak kazanmışlardır.

Türk futbolunun kurumsallaşmasının ilk adımı Meşrutiyetin yeniden ilan edilmesinin ardından çıkan 1909 yılında çıkan Cemiyetler Kanunu’dur. Cemiyetler kanunu uyarınca spor kulüpleri 1910-1913 yılları arasında kendilerini devlete tescil ettirmişler, dolayısıyla tüzük sahibi birer dernek olarak belirli kurallar çerçevesince yönetilmeye başlamışlardı. Kulüplerin bu yapıya kavuşması spor müsabakalarının da belirli kurallar altında yapılması gerekliliğini doğurmuştur. Her ne kadar 1904’ten itibaren İstanbul’daki futbol ligleri nizamnamelere sahip olsalar da; bu nizamnamelerde kulüplerin katılımı ve yönetimde söz sahibi olmaları gibi konularda yetersizlikler mevcuttu ve dolayısıyla zaman zaman eşitsiz uygulamalar ortaya çıkmaktaydı. Aslında bu durum futbolun kurumsallaşmasına giden süreci hızlandırdı. Keza yukarıda sözünü ettiğimiz İstanbul, İstanbul Futbol Kulüpleri, Cuma, Pazar Ligleri, kulüplerin aralarındaki anlaşmazlıklardan dolayı oluşturulmuş liglerdi. İstanbul’un futbol kulüpleri, kendi aralarında ve lig yönetimleriyle dönem dönem yaşadıkları anlaşmazlıklar sonucunda, yeni organizasyonlar kurmuşlar; bu da futbolda yönetsel bölünmeye ve göreceli bir karışıklığa neden olmuştu.

Osmanlı’nın politik olarak İngiltere ile karşı saflarda yer alması, dolayısıyla futbol yönetiminde söz sahibi olan başta James La Fontaine gibi kişilerin çeşitli yollarla İstanbul’dan uzaklaşması da Türk futbolunun kurumsallaşmasını hızlandırmıştır. Bu dönemde ülkeyi yöneten İttihat ve Terakki’nin savaş yıllarında başta Altınordu ve Fenerbahçe olmak üzere spor kulüplerine yakın ilgisi de futbolda kurumsallaşmayı hızlandıran bir diğer etkendir.

Türk kulüplerinin yöneticileri, sözü edilen şartlar altında, futbolun giderek artan öneminin, kurumsallaşmayı gerektirdiğinin farkına varmışlardır. İstanbul’un işgal altındayken işgal kuvvetlerinin takımları ile yapılan maçlar da halkın uzun zamandır bu spora artan ilgisini iyiden iyiye ortaya koymuştu. Artık bir olgu haline gelen futbol, diğer spor dalları ile beraber, teşkilatlanmalıydı.

Fenerbahçe’nin İlk Galatasaray Galibiyeti… Maçın Hakemi James La Fontaine!

Geçici Heyet

Türk kulüplerinin yöneticileri işgal yıllarında futbolu kurumsallaştırmak için en büyük adımı “İdman İttihadı Heyet-i Muvakkatesi”ni kurarak attılar. Bu oluşum, Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın (TİCİ) öncülü durumundaydı. Ali Sami Bey, Nasuhi Baydar, Burhaneddin Bey gibi isimlerin yer aldığı heyet, adı üzerinde geçici bir yapıya sahipti. Heyet, Yusuf Ziya Bey’in (Öniş) İsviçre’den getirdiği spor yönetmeliğini temel alarak bir tüzük hazırlamıştı. Futbolun Batılı düşünce tarzı ile olan kuvvetli bağı bir kez daha kendini göstermişti. 1920 ve 1921 Yıllarında görev yapan geçici heyet, 1922’nin ilk günlerinde Dahiliye Nezareti’ne başvurarak resmen bir cemiyet olmak isteğini bildirdi. Kaynaklarda Mayıs 1922’de TİCİ’nin resmen kurulduğu yazıyor olsa da, arada geçen 5 aylık süreçte neler olduğuna dair bugüne kadar bilgimiz yoktu. Devlet Arşivlerinde karşımıza çıkan belgeden, TİCİ için bu sürecin zorlu geçtiği, cemiyetin kuruluş tartışmalarının devletin üst yargı kurumu olan, dönemin Danıştay’ı, Şura-yı Devlet’te tartışıldığı ortaya çıktı.

T.İ.C.İ. Osmanlı Danıştay’ının Gündeminde

Belgede, “Altınordu İdman Yurdu, Anadolu İdman Kulübü, İdman Yurdu, Beylerbeyi Terbiye-i Bedeniyye Yurdu, Türk Gücü, Darülşafaka Mezunin Terbiye-i Bedeniyye Yurdu, Süleymaniye Terbiye-i Bedeniyye Yurdu, Galatasaray Terbiye-i Bedeniyye Kulübü, Fenerbahçe Spor Kulübü, Kumkapı Terbiye-i Bedeniyye Yurdu, Nişantaşı Terbiye-i Bedeniyye Yurdu, Vefa İdman Yurdu, Hilal Spor Kulübü, namlarındaki cemiyetlerin ittihat ve iştirakiyle (birleşerek katılımı ile) “Türkiye İdman Cemiyetleri ittifakı” ünvanıyla bir cemiyet teşkil olduğuna bahisle, müsaade-i resmiyenin itası (resmi iznin verilmesi) cemiyet-i mezkure tarafından istida olunmuş (sözü edilen cemiyet tarafından talep edilmiş)” deniliyor ve bunun Mülkiye ve Maarif Komisyonları’nda tartışıldığı söyleniyordu. Komisyonlar, 1909 tarihli yürürlükte olan Cemiyetler Kanunu’na göre; cemiyetlerin yalnızca özel kişiler tarafından kurulabileceğini öngördüğünden, tüzel kişilik olan derneklerin birleşip bir dernek kurmasına izin verilemeyeceği yönünde görüş bildirmişlerdi. Konu, Şura-yı Devlet Genel Kurulu’na geldi. Genel kurul, Cemiyetler Kanunu’nun özel kişilere atıf yaptığını ısrarla tekrarladı. “Cemiyetler azasının yirmi yaşından gün alması ve bir cinayetle mahkum veya hukuk-ı medeniyeden mahrum bulunmaması şarttır” hükmünü dernek kurmak isteyen bir derneğe uyarlamanın imkansızlığını söylerken, yabancı ülkelerin ve özellikle Fransa’nın Cemiyetler Kanunu’nda derneklerin birleşip dernek kurabildiğine dair bir hükmün olduğunu da şerh koydu. Bu kararlar ile Dahiliye Nezareti’ne geri gönderilen TİCİ’nin kuruluş talebi, tam 5 ay sonra kabul edildi. Cumhuriyet’in ilanından önce kurulan bu teşkilat, yeni rejimin gereklerini yerine getirerek sporun birçok dalında örgütlenmesini sağlamakla birlikte, ilerleyen yıllarda Türkiye’nin uluslararası spor teşkilatlarına kabul edilmesine de önemli ölçüde etki etti.

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı‘ndan

İlk Temas

TİCİ’nin sancılı geçen kuruluş süreci, Anadolu’da devam eden Kurtuluş Savaşı’nın son günlerine rastlamaktadır. Savaşın 30 Ağustos’ta zaferle sonuçlanması ile imzalanan Mudanya Mütarekesi’nden sonra 19 Ekim 1922’de İstanbul’a gelen Refet Paşa (Bele); TİCİ Heyeti’nin, yakın gelecekte kurulacak yeni devleti temsilen, ilk temas ettiği kişi oldu. Refet Paşa, 1 Kasım’da Saltanatın kaldırılacağının öngörülmesi üzerine İstanbul’a gönderilmiş ve bir anlamda İstanbul’u teslim alma görevini yerine getirmişti. Detaylarını “Refet Paşa’nın Fenerbahçe Kulübü’nü Ziyareti” adlı yazımızda okuyabileceğiniz bu ziyaret, TİCİ heyeti için bir fırsata dönüştü. Spor kulübü yöneticileri hem işgalin yakında sona erecek olmasından dolayı sevinçli, hem de yeni oluşturdukları kurumsal yapının yeni düzende olması gerektiği gibi yer almasını sağlama konusunda umutluydular. TİCİ Heyeti bu motivasyonla Refet Paşa’yı karşılayanlar arasında yer aldı. Bu karşılamadan iki gün sonra da 21 Ekim 1922’de kendisine “hoş geldiniz” ziyaretinde bulundular. Başkanı Galatasaray’dan Ali Sami Bey olan, üyeleri arasında Fenerbahçe’den Hasan Kamil Bey (Sporel)’in de bulunduğu TİCİ heyetinin, Refet Paşa ile bu ilk görüşmesinin detaylarını Spor Alemi Dergisi’nden öğreniyoruz. Refet Paşa’nın heyete hitaben “İstanbul idmancılarının yabancı devlet kuvvetlerine karşı kazandıkları başarılardan dolayı çok memnun olduğunu” belirtmesi, işgal yıllarında işgal kuvvetlerine karşı birçok spor dalında verilen mücadelenin önemini ortaya koymuştur. Refet Paşa’nın“İşgal yıllarında yabancılarla yapılan spor müsabakaları, milli mücadelenin esaslarını ortaya koymuş ve büyük zorluklarla yapılan bu mücadeleler sonrasında alınan galibiyetler, işgal altındaki İstanbul’da milli coşkunun özlemini çeken insanlara bir sevinç kaynağı olmuştur” ifadesi ile pekiştirdiği bu önem, TİCİ’nin yeni devlet düzeninde kabul göreceğine dair ilk ipucu olarak değerlendirilebilir. Bunun üzerine Heyet Başkanı Ali Sami Bey’in verdiği karşılık ise, sporun gelişmesi için destek istemek olmuştur:

“Fakat bu teşkilatı takdir etmek kafi değildir (yeterli değildir) tatbikinde de (uygulamada da) istical (acele) etmeliyiz. Onun için mücadele-i milliyenin idmancılar saflarında açtığı şerefli boşluklara rağmen en büyük harbimiz esnasında bu işin esasatını vaz ettik (esaslarını ortaya koyduk) ve bütün mahrumiyetlere (eksikliklere) rağmen teşkil ettiğimiz (oluşturduğumuz) takımlarla İstanbul’da ecanibin (yabancıların) en kuvvetli idmancılarını mağlup ederek milli coşkunluğun mütehassiri olan (özlemini çeken) ahalimize (halkımıza) bazı sürur (sevinç) dakikaları geçirebildik”

İstanbul Araştırmaları Enstitüsü arşivinden.

Süreklilik

Osmanlı’da Futbol konusu, tarihin sürekliliği için verilebilecek en iyi örneklerden biridir. Futbol, bu topraklarda siyasal ve sosyal gelişimlere dayalı bir olgu olarak, yukarıda yaptığımız değerlendirmelerden de anlaşılacağı üzere, Cumhuriyet öncesinde ortaya çıkmıştır. İngiltere’nin emperyal hedefleri için bir araç olarak kullandığı futbol oyunu, Osmanlı Türkleri tarafından hemen benimsenmiştir. Batı kültürünün bir ürünü olan bu oyunu geliştirmek, geliştirdikten sonra kurumsallaştırmak için yine Batı’nın uygulamaları örnek alınmıştır. Bu anlamda futbol oyunu, Osmanlı Modernleşmesi’nin bir ürünüdür. 1908 Jön Türk Devrimi’nin bu ürünü sahiplenmesi, bu yargıya dayanak olarak gösterilebilir. Anadolu’da verilen Kurtuluş Savaşı esnasında İstanbul’da işgal kuvvetleri askerlerinin oluşturduğu takımlarla maçlar yapan kulüpler, yeni devlet tarafından da kabul edilmiştir. Savaşın muzaffer komutanlarına göre işgal altında verilen sportif mücadeleler, Milli Mücadele’nin bir parçası olarak görülmüştür. Spor kulüplerinin kurumsallaşarak, üst bir teşkilat olan TİCİ’yi kurmaları ise, Cumhuriyet Devrimi’nin amaçları ile bire bir örtüşmektedir. Tanzimat’tan sonra modernleşmeye başlayan meşruti monarşik kurumların sonuncusu TİCİ’dir. Bu özelliği, TİCİ’nin, Cumhuriyet yönetimi tarafından sahiplenilmesini/himaye edilmesini sağlamıştır.

Barış Kenaroğlu

12 Mart 2021
Refet Paşa’nın Fenerbahçe Kulübü’nü Ziyareti

Anadolu’dan doğan kurtuluş mücadelesinin 30 Ağustos’ta zaferle sonuçlanmasından sonra imzalanan Mütareke gereğince Refet Paşa 19 Ekim 1922’de Mudanya’dan İstanbul’a geldi. Başkent, 16 Mart 1920 tarihinden beri işgal altındaydı. Ancak kazanılan zaferin ardından Türk’ün İstanbul’da ayak sesleri duyulmaya başlanmıştı. Bu ayak seslerini Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) adına temsil eden Refet Paşa, İstanbul’da çok önemli temaslarda bulundu. O önemli temaslardan biri de 3 Kasım 1922 tarihinde futbol takımının maçını izledikten sonra Fenerbahçe Kulübü’nü ziyareti idi. Bu yazımda Fenerbahçe Tarihi’nde ilk kez yayınlanan iki belge ve Spor Âlemi Dergisi’nin ziyaret gününe ait izlenimlerine yer vereceğim.

Mudanya’dan İstanbul’a

Refet Paşa, İstanbul’da coşku ile karşılandı. Anadolu’da Kurtuluş Savaşı veren milletin İstanbul’daki mensupları işgal altında geçirdikleri yılların yakında sona ereceğinin sevinci içerisindeydiler. Toplumun her kesiminde yaşanan bu sevinci paylaşanlar arasında şüphesiz spor kulüplerinin yöneticileri de vardı. Temmuz ayında bir araya gelerek kurdukları ülkenin ilk spor örgütü olan “Türkiye İdman Cemiyeti İttifakı” (TİCİ) olarak Refet Paşa’yı karşılamakla kalmamış, gelişinden 2 gün sonra, 21 Ekim 1922’de kendisine “hoş geldiniz” ziyaretinde bulunmuşlardı. Başkanı Galatasaray’dan Ali Sami Bey (Yen) olan, üyeleri arasında Fenerbahçe’den Hasan Kamil Bey (Sporel)’in de bulunduğu TİCİ heyetinin, Refet Paşa ile bu ilk görüşmesinin detaylarını Spor Alemi Dergisi’nden öğreniyoruz.

Refet Paşa’nın heyete hitaben “İstanbul idmancılarının yabancı devlet kuvvetlerine karşı kazandıkları başarılardan dolayı çok memnun olduğunu” belirtmesi, işgal yıllarında işgal kuvvetlerine karşı bir çok spor dalında verilen mücadelenin önemini ortaya koyuyor. Bu konuya yazımızın sonunda tekrar değineceğiz.

Refet Paşa Hazretleri Sporcularımız Arasında

Refet Paşa Hazretleri Cumartesi günü Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı Heyeti ile Spor Alemi Mecmuası Müdürünü kabul buyurmuşlardır.
21 Ekim Cumartesi günü öğleden sonra Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı Reisi Ali Sami Bey’in başkanlığında bir heyet Refet Paşa Hazretlerini ziyaret ederek kendisine İstanbul’daki idmancılar adına hoş geldiniz dileklerini iletmişlerdir.
Heyet; Ali Sami, Burhaneddin, Fethi, Nuri, Hikmet, Hasan Kamil, Saib, Hamdi Beyler ile fahri üyelerden Abidin Daver ve Spor Alemi dergisi adına Sait Beylerden oluşuyordu.
Refet Paşa’nın İdmancılarımıza Hitabesi:
Refet Paşa, dergimiz için resimlerinin çekilmesine izin verdikten sonra, fevkalade bir samimiyet ile kabul ettiği heyet üyelerinin ayrı ayrı ellerini sıkarak kısa bir konuşma yapmışlardır:
“Milletlerin yalnız dimağları değil bedenlerini de terbiye ve takviye etmek zorunda olduklarını, çünkü sağlam bir dimağın sağlam bir bedende bulunduğu gerçeğinin bütün milletlerce bilindiğini ve İstanbul’daki Türk gençlerinin idmancılık alemindeki başarılarını işiterek daima memnuniyet hissettiğini, yalnız vatanı kurtarmayı amaçlayan milli mücadelenin emrettiği görevleri yerine getirirken idmancılarımızın çalışmalarını yakından takip edemediği için çok üzgün olduğunu” belirtmiş ve “Gençlik her sahada olduğu gibi idmancılık sahasında da çalışmalı, yükselmelidir. Çalışmalarınızı takdir ve tebrik, bütün İstanbul idmancılarına selam ve teşekkür ederim. Sizlerin ellerini sıktığım zaman gelecekten çokça ümitli oluyor ve haklı bir gurur hissediyorum” demiştir.
Refet Paşa, heyete hitaben İstanbul idmancılarının yabancı devlet kuvvetlerine karşı kazandıkları başarılardan dolayı çok memnun olduğunu söyledikten sonra “Fikri teşebbüsü kaybetmiş milletler en büyük felaketlere ve izmihlale uğramaya mahkumdurlar. Teşebbüslerinize ve bana karşı gösterdiğiniz muhabbete teşekkür ederim. İdmancı arkadaşlarınızın her birini ayrı ayrı öpüp takdir edemediğim için çok üzgünüm. Bütün sporcu arkadaşlarınızı benim adıma selamlar ve benim tarafımdan hepsini ayrı ayrı öpersiniz” demiştir.
26 Ekim 1922 – Spor Âlemi Dergisi

“Gençler! Saltanat Sizindir!”

Refet Paşa’nın 26 Ekim’de TİCİ Heyeti ile yaptığı görüşmeden sonra Türk Devrim Tarihi’nin en önemli olaylarından biri gerçekleşti. 1 Kasım 1922’de TBMM, Osmanlı Saltanatını kaldıran kararı kabul etti. Refet Paşa’nın, TBMM’nin bu kararını ertesi gün Dolmabahçe Sarayı’na giderek Padişah Vahdettin’e iletmesiyle Türk vatanının hakimiyeti resmen Türk Milletine geçmiş oluyordu.

Refet Paşa bu önemli görevi yerine getirdikten sonraki ilk ziyaretini Fenerbahçe Kulübü’ne yaptı. 3 Kasım 1922’de gerçekleşen bu ziyaretin detaylarını 9 Kasım 1922 tarihli Spor Alemi Dergisi’nde bulduk. Refet Paşa’nın “Gençler! Saltanat sizindir” diyerek bitirdiği konuşmanın en can alıcı cümlesinin “Türk Milletinin gençleri arasında geçirdiğim bugün hayatımın en mutlu günüdür. Gençler kazanılan bu büyük zaferde sizin payınız çok büyüktür” olduğuna inanıyoruz.

Fenerbahçe’nin İlk Başkanı Refet Paşa ile Beraber

Refet Paşa’nın bugünün Fenerbahçe, o günün İttihat Spor Stadı’nda yaptığı konuşma esnasında çekilmiş fotoğrafı ilk kez “bu detay eşliğinde” yayınlanıyor. Zira fotoğrafın Fenerbahçe Tarihi için en önemli noktası, kuruculardan biri olan Nurizade Ziya Bey’in de fotoğrafta yer alması… Kendisinin bugüne dek yayınlanmış fotoğraflarının sayısının azlığı düşünüldüğünde, belgenin tarihimizdeki önemi bir kat daha artmış oluyor. Bu vesileyle Suna ve İnan Kıraç Vakfı arşivinden çıkan bu değerli fotoğrafı bizlerle paylaşan İstanbul Araştırmaları Enstitüsü’ne, çalışanlarına ve özellikle Furkan Sevim Beyefendi’ye şükranlarımızı sunuyoruz.

Refet Paşa Hazretleri Kadıköy İttihat Kulübü’nde

3 Kasım Cuma günü bütün idmancılar için bir bayram günüydü. Daha sabahtan yüzlerce genç vapurlarla Kadıköy İskelesine akmaya başladı. Müsabakaların yapılacağı İttihat Kulübü rengarenk bayraklar ile donanmış ve sahanın bir tarafından kapıya kadar halılar döşenmişti. Binanın içi de aynı güzellikte döşenmişti. Kuşdilindeki Fenerbahçe Kulübü ise beyaz-kırmızı, sarı-lacivert bukleler ile süslenmişti. Refet Paşa Moda yoluyla Fenerbahçe’ye ve oradan da Altınordu Kulübü’ne gidecekti. Bunun için saat 1’de Fenerbahçe gençleri Moda’ya doğru akına başladılar. Fakat bütün bu hazırlıkları Refet Paşa’nın kıraat olunan mevlitde hazır bulunması erteletmişti. Kadıköy İskelesine Nil İstimbotu ile geldiği sırada Kızılay ve İdmancı heyetleri arasında karadan Fenerbahçe’ye getirildi. Fakat zamanın az olmasından dolayı ziyaretin yapılacak müsabakalardan sonra yapılmasına karar verilerek İttihat Kulübü sahasına geçildi.
Kulübün kapısı adeta insan kitlesinden örülmüştü. Nihayet kahraman askerlerimiz dar bir yol açabildilerse de safların arasından sızan kalabalık ile yollar yine bozuldu. Kapıdan göründüğü sırada kulübün her tarafından “yaşa” “var ol” ve alkış sesleri yükseldi. Bu alkış bütün idmancıların kalbinden gelen samimi bir sesti. Refet Paşa, karşılıklı olarak sıra olmuş Altınordu – Fenerbahçe gençleri arasından binaya giriş yaptı. Her iki takım paşanın geçişi sırasında üç defa “çok yaşa” diye bağırarak istikbal eylediler. Balkonda hususi hazırlanmış yere oturduğunda sahaya toplanan binlerce idmancılar paşaya bakmakla meşguldüler. Paşa Hazretleri alkışlar arasında ayağa kalkarak bir konuşma yaptılar.
“Gençler! Burada, Türk Milletinin, kuvvetli Türk Milletinin en sağlam gençlerini selamlamakla bahtiyarım. Bugün sizin aranızda kuvvetli Türk Milletinin gençleri arasında geçirdiğim bugün hayatımın en mutlu günüdür. Gençler kazanılan bu büyük zaferde sizin payınız çok büyüktür. Fakat bu iş efendiler, düne kadar tam değildi. Büyük Millet Meclisi dün verdiği kararla bu muazzam işi tamamladı. Bu sabah gazeteleri eline alanlar öğrendiler ki Türkiye’de ancak bir saltanat vardır. Ve o saltanat da sizindir. O saltanat milletindir. Vay ona dokunmak isteyen baykuşlara, yarasalara, gece kuşlarına! Vay ona dokunmak isteyecek şaha, padişaha, vezire, paşaya! Bu padişahlık ey ulu milletim, yalnız ve yalnız size aittir. Ve gençler! Saltanat sizindir.”
9 Kasım 1922 – Spor Alemi Dergisi

Refet Paşa Fenerbahçe Kulübü’nde

Paşa’nın Saltanatın kardırılmasının verdiği coşkuyla yaptığı bu konuşmanın ardından Fenerbahçe – Altınordu futbol takımları arasında bir maç oynandı. Cem Ertuğrul’un kayıtlarına göre 0-0 biten maçın ardından. Refet Paşa, 1932 yangınında yok olan Kuşdili binamızı ziyaret etti. Paşa’nın Fenerbahçe Kulüp merkezinde yaşadıklarını, kulübün o dönem bir orkestrası olduğu gibi detaylarla beraber Spor Âlemi Dergisi’nden öğreniyoruz.

Konuşmanın ardından Fenerbahçe – Altınordu müsabakası başladı. Ve Paşa Hazretleri bu heyecanlı müsabakayı merakla takip buyurdular. Maç sonunda verilen çay ziyafetinden sonra Paşa Hazretleri binlerce halk arasında Fenerbahçe Kulübü’ne geliyordu. Meraklı kalabalık ve kulüp üyeleri bahçeden kapıya kadar iki sıra dizilmişlerdi. Paşa büyük tezahürat arasında binaya ayak bastığı sırada kulüp orkestrası tarafından istiklal marşı çalınmaya başlanmıştı. Marşın beraberce söylenmesinden sonra eskrim yapıldı ve paşaya kulüp gezdirilerek üst kata çay içmeye çıkıldı. Burada kulübün idare heyeti ve idmancıları ayrı ayrı paşaya taksim edildiler. Nihayet tekrar salona geçildi. Orkestra burada bazı parçalar çaldıktan sonra üyelerin “yaşa”ları arasında Paşa, kulüpten ayrıldı.
9 Kasım 1922 – Spor Alemi Dergisi

Refet Paşa’dan “En Büyük Günü Beraber Geçirdiği” Fenerbahçe’ye

Bu çalışmada Fenerbahçe Tarihi’ne kazandırdığımız bir diğer belge de Refet Paşa’nın, kulübü ziyareti sırasında kendisine sunulan Kulüp Hatıra Defteri’ne yazdıkları. Refet Paşa İlk kez transkripte edilen satırlarında şunları demekteydi:

“En büyük günü beraber geçirdiğim Fenerbahçe’ye… 3 Kasım 1922 Refet Paşa”

Ali Sami Yen’in Anısına Saygıyla

Refet Paşa’nın İstanbul’a gelişinden iki gün sonra kendisi ile görüşen TİCİ Heyetinin Başkanı, Galatasaray’ın kurucusu, Ali Sami Bey’in hatırasını saygıyla anmak istedik. Ali Sami Bey’in, Spor Alemi Dergisi’nde yer verilen ifadelerini içeren metin, şüphesiz erken dönem futbol araştırmaları yapan tarih meraklıları için önemli bir kaynak niteliğindedir. Bu önemli metnin hem transkripte edilmiş halini hem de orijinalini yayınlamadaki amacımız, yazarını saygıyla anmanın yanı sıra, tarihi istedikleri tarafa eğip bükme işinde mazhar olanlara da bir ders vermektir.

“Fakat bu teşkilatı takdir etmek kafi değildir (yeterli değildir) tatbikinde de (uygulamada da) istical (acele) etmeliyiz. Onun için mücadele-i milliyenin idmancılar saflarında açtığı şerefli boşluklara rağmen en büyük harbimiz esnasında bu işin esasatını vaz ettik (esaslarını ortaya koyduk) ve bütün mahrumiyetlere (eksikliklere) rağmen teşkil ettiğimiz (oluşturduğumuz) takımlarla İstanbul’da ecanibin (yabancıların) en kuvvetli idmancılarını mağlup ederek milli coşkunluğun mütehassiri olan (özlemini çeken) ahalimize (halkımıza) bazı sürur (sevinç) dakikaları geçirebildik”

Ali Sami Bey, Refet Paşa’ya yaptığı konuşmada şöyle diyor:

“İşgal yıllarında yabancılarla yapılan spor müsabakaları, milli mücadelenin esaslarını ortaya koymuş ve büyük zorluklarla yapılan bu mücadeleler sonrasında alınan galibiyetler, işgal altındaki İstanbul’da milli coşkunun özlemini çeken insanlara bir sevinç kaynağı olmuştur”

Refet Paşa’nın (Ali Sami Bey’in kendisine yaptığı açıklamadan bir hafta sonra o günün İttihat Spor, günümüzün Fenerbahçe Stadı’nda) sporcularla buluştuğu gün yaptığı konuşmada yer alan “İstanbul idmancılarının yabancı devlet kuvvetlerine karşı kazandıkları başarılardan dolayı çok memnunum” ve “Türk Milletinin gençleri arasında geçirdiğim bugün hayatımın en mutlu günüdür. Gençler kazanılan bu büyük zaferde sizin payınız çok büyüktür” ifadeleri şüphesiz Ali Sami Bey’in sözlerini daha da anlamlı kılıyor. Kendisini tekrar saygıyla anarken; verdiğimiz tarih dersini pekiştirecek birkaç soruyla yazımızı sonlandırıyoruz.

Sorular

Soru 1 – “Fenerbahçe yabancılarla maç yaparak onların işgal ettikleri ülkedeki varlıklarını meşrulaştırmalarına yardım etti” yargısı hangi tarihi kaynaklara dayanmaktadır? Dönemin spor örgütünün lideri ile ülkeyi kurtaran iradenin temsilcisinin ifadeleri yukarıda görüleceği üzere gayet açık iken lütfen tarihi kanıtlarınızı yayınlayınız. Yok eğer bu yargı size ait ise, yapılan maçların skorunu bile bilmeden yaptığınız yayınlarınız da ortadayken bu yargınıza nasıl güveneceğiz?

Soru 2 – Tez statüsünde olan Akademik bir çalışmaya danışman olan ya da onay veren öğretim görevlilerinin altına imza attıkları metnin içerisindeki bariz hataları (maç skoru gibi) görmemeleri çalışmanın konusuna ilişkin bilgisizliklerinden mi yoksa dikkatsizliklerinden mi kaynaklanmaktadır?

Soru 3 – Bir kurumun tarihi, bir araştırmacıya yazdırılırken, o araştırmacının o kurumun tarihi hakkındaki görüşleri dikkate alınmalı mıdır? Mesela “Fenerbahçe yabancılarla maç yaparak onların işgal ettikleri ülkedeki varlıklarını meşrulaştırmalarına yardım etti” yargısına sahip bir araştırmacıya Fenerbahçe Tarihi yazdırılabilir mi?

Soru 4 – İstanbul’un işgal yıllarında yabancılarla yapılan maçların istatistiklerinin yer aldığı tabloda “Fenerbahçe” ve Galatasaray” isimlerini yer değiştirdiğini varsayalım. Ali Sami Bey yukarıda yer alan konuşmasından farklı bir konuşma yapar mıydı?

Soru 5 – Fotoğraf üzerinden tarihçilik yaparken daha doğrusu yapmaya çalışılırken, fotoğrafın yer aldığı sayfaların devamında neler yazdığının günün birinde ortaya çıkacak olması akıllara gelmemekte midir?

Soru 6 – Refet Paşa, Saltanatın kaldırıldığını Padişaha bildirmesinin ertesi günü, onun tabiriyle “EN BÜYÜK GÜNÜ” beraber geçirdiği Fenerbahçe Kulübü’nün fahri başkanının kim olduğunu bilmeyecek bilgi düzeyinde bir komutan mıdır? Eğer öyleyse onu bu göreve atayan Mustafa Kemal Paşa’nın bilgi düzeyi hakkında neler düşünülmektedir?

12 Kasım 2020
Miço Öldü

13 Şubat 1950 tarihinde Cumhuriyet gazetesinin dördüncü sayfasında, en altta “Antrenör Miço Öldü” başlıklı, küçücük bir haber göze çarpıyordu. Şöyle deniyordu haberde :

“Fenerbahçe Kulübü’nün eski yıldızlarından ve aynı kulüple Beşiktaş kulübünün senelerce antrenörlüğünü yapmış olan meşhur Miço Dimitriadis’in öldüğünü teessürle haber aldık. Kendisi Türkiye’de yetişmiş en iyi futbolculardan ve en iyi antrenörlerden biri idi. Cenazesi bugün Şişli mezarlığına defnedilecektir.”

O haftanın Öz Fenerbahçe dergisi de bu haberi veriyor, ek olarak “kederli ailesine ve dostlarına baş sağlığı” dilemeyi de unutmuyordu.

Miço (Cem Ertuğrul’un 2007 tarihli kayıtlarına göre) 1911-1918 yılları arasında Fenerbahçe’de 36 resmî maçta forma giymiş ve 7 gol atmıştı. Fenerbahçe’nin Galatasaray’ı ilk kez yendiği maçta oynadı. Yine Fenerbahçe’nin ilk şampiyon kadrolarında yerini aldı. Şurada Şakir Beşe tarafından detayları anlatılan Rusya seyahatine giden kadronun da içindeydi.

Cenazesi kalabalık oldu. Fenerbahçe Kulübü de bir çelenk gönderdi.

Fakat Miço hakkındaki en güzel yazı, hiç beklenmedik bir isimden, o sıralarda Cumhuriyet gazetesinde yazan Burhan Felek‘ten geldi. 15 Şubat 1950’de “Müteveffa Miço!.” başlıklı yazısında, daha on yıllar boyunca sürecek bir probleme, eski futbolcuların unutulmasına zehir gibi bir yazıyla verip veriştiriyordu.

Müteveffa Miço!.

İki gün evvel, Türkiye’de yetişmiş en iyi futbolculardan, hatta en iyi antrenörlerden birisi olan “Miço” yoksulluk içinde öldü. Şimdi sadece “müteveffa Miço”dan başka izi kalmamış olan bu zavallı, Fenerbahçe’nin en parlak devirlerinde sol açık oynardı. Türkiye’nin en iyi sol açığı da bu adamdı. Bizim gibi onu tanıyanlar, bir futbol harikası olan Hasan merhumdan sonra topa en hakim; fakat ondan fazla realist olan bir oyuncu ve tam bir amatör oyuncu olduğunu bilirler. “Miço” senelerce Fenerbahçe’yi, Beşiktaş’ı, başka Türk kulüplerini antrene etti ve nihayet açlıktan öldü. “Miço” tam bir amatör olduğundan mı nedir? Şu meşhur “Sporcuları Koruma Cemiyeti”nden bir akçe muavenet göremedi.. Bunu gördükçe; sporcuların ellerin ayakları tutarken istikballerini sağlamak istemelerini ve bu yüzden amatörlüğe de omuz silkmelerini pek haksız bulmuyorum.
“Vefalı adem isteyen
Vefalı adem olmalı!”

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

22 Temmuz 2020
Slavya Zaferi Manşetlerde

Hatırladıkça gülümsemekten kendimizi alamıyoruz. Kimseye yakışmayacak bir biçimde tarihi tahrif etmek isteyen birileri, Fenerbahçe’nin Türk futbol tarihinin ilk yıllarını yazan gazete manşetlerinde neredeyse yalnız başına olduğunu itiraf etmemek için, araya Galatasaray’ı da katarak “İlk biz manşet olduk” demeye getirmişlerdi. Başka emsallerle de kendilerini çürüttük ama bugün yıldönümünü idrak ettiğimiz çok özel bir maçla, bu gerçeği bir kez daha vurguluyoruz. Gördüğünüz gibi Fenerbahçe’nin Slavya zaferi manşetlerde…

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

Gazetelerden

Fenerbahçe’nin menendsiz arslanı “Bekir” yüzümüzü güldürdü, meşhur-u âlem Slavya takımı bire karşı sıfırla mağlup oldu.
(Cumhuriyet Gazetesi)

Bu neticeyi iftiharla alkışlayarak sporcularımızı bihakkın tebrik edebiliriz.
Fenerbahçe : 1 – Slavya 0… Fenerbahçe harikulade bir oyunla yüzümüzü güldürdü.
(Milliyet Gazetesi)

Fener’i tebrik her Türk için bir vazifedir.
(Son Saat Gazetesi)

Yukarıdaki başlıklar dönemin günlük gazetelerinden.

En alta da gazetelerin yüksek çözünürlüklü halini koyduk. Belki utanıp “Hata etmişiz” derler :)

Yıllar Sonra Maçın Hatırası

Sarı lacivertliler Türk futbol tarihinde altın yaldızlarla kaydedilen parlak bir sahife açtılar. O Avrupa’nın sayılı futbolcularını arasında bulunduran ve ilk İstanbul’a gelişinde karşısında bulunan Galatasaray’a yedi, Fenerbahçe’ye on, Altınordu’ya yedi gol atan Slavyalılar İstanbul’a ikinci gelişlerinde Fenerbahçe ile karşılaşacaklardı. Saha lebalep dolu, herkes bu meşhur takımın Fenerbahçe’yi tekrar büyük bir farkla yeneceğine kâni bulunuyor. Sarı lacivertliler Almanya’da bulunan meşhur futbolcusu Bekir’i İstanbul’a getirtmiş bulunuyordu.

Herkeste bir sabırsızlık var. Evvela kırmızı-beyaz parçalı formalarıyla Slavyalılar sahaya çıktılar. Futbolda ilk hocamız olan bu üstatlar alkışlandı. Bunu Fenerbahçeliler takip etti. Bir alkış tufanıdır koptu. Oyunu Burhanettin Bey idare ediyordu. Takımlar karşı karşıya geldiği vakit Fenerbahçeliler şu şekilde idi.

Fehmi, Füruzan, Kadri, İsmet, Sadi, Cevat, Nevzat, Bekir, Zeki, Alaaddin, Sabih

Oyun başladı. Sarı lacivertliler canla başla oynuyorlardı. Karşılarındaki takımın üstatlığına rağmen kazanmak azmini taşıdıkları belli, herkeste bir ümit… Fener’in o meşhur muhacimleri hep Slavya kalesi önünde.. Slavyalılar da hasımlarının bu oyununa şaşırmış kalmışlardı.

Gene bir hücumda idi. Slavya aleyhine bir korner oldu. Nevzat’ın çok güzel bir korner atışını Bekir şahane bir kafa darbesiyle gole tahvil etti. Top ağlara takılmıştı. Halk coşkun tezahürat yapıyor, sarı ve lacivertli gençleri candan alkışlıyordu. Seyirciler arasında bu golden sonra sevinç yaşı döken birçok kimseler de vardı. Bu gol Slavyalıları hayli şaşırtmıştı. Artık sarı lacivertliler bu sayının verdiği neş’e ile daha düzgün oynamaya başlamışlardı. Bu sırada, Bekir’in ikinci bir golünü daha alkışlayacaktık. Fakat direk buna mani oldu. Slavyalılar bu mağlubiyetten kurtulmak için çok çalıştılar. Fakat sarı lacivertlilerin ateşli gençleri karşısında bu mağlubiyete boyun eğmeye mecbur oldular. Hakemin düdüğü oyunun bittiğini haber verdiği zaman Türk futbol tarihinde de bu şerefli galibiyet unutulmaz bir gün olarak kaldı.

M. Kemal

Slavya Zaferi Manşetlerde

6 Haziran 1923 tarihli Cumhuriyet Gazetesi

6 Haziran 1923 tarihli Milliyet Gazetesi

7 Haziran 1923 tarihli Son Saat Gazetesi

5 Haziran 2020
Gazi Büstü’nün Açılışı ve Zeki Rıza Sporel’in Jübilesi
Tam 86 yıl önce bugün, 1 Haziran 1934 tarihinde Kadıköy’de Fenerbahçe’nin 26. kuruluş yıldönümü törenleri yapıldı.

Atatürk’ün kulübümüze bıraktığı ikinci güzel hatıra olan (bugün Fenerbahçe Müzesi’nin girişinde, hemen sağda duran) Gazi Büstü, stadımıza o gün konuldu.

Yeni tribünlerin inşası bitmişti. Stadın kuzey yönündeki kalenin yanına 45 dakikalık büyük bir saat konmuş, onun da yanına skoru gösteren tabelalar yerleştirilmişti. Bunlardan başka sahaya radyo tesisatı da kurulmuştu.

O gün Fenerbahçe Stadı’nda o güne kadar memlekette görülmeyen bir seyirci kitlesi toplanmıştı.

Törenden önce Türk, Yunan ve Avusturyalı atletler arasında atletizm müsabakaları yapıldı. Asıl merasime ise saat 16:30’da başlandı. Önce Fenerbahçeli denizciler, atletler, tenisçiler, futbolcular ve voleybolcular bir geçit resmi yaptılar ve halkın alkışları arasında bütün tribünlerin önünden geçtikten sonra sahanın ortasında durdular.
- 2 Haziran 1934 tarihli Vakit gazetesinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Vakit gazetesinden
Bu sırada askeri bando İstiklal Marşı’nı çaldı ve Fenerbahçeli bir sporcu da Türk sancağını merasim direğine çekti. Marş bittikten sonra kapalı tribünleri önünde Gazi Hazretlerinin büstünün açılışı yapıldı. Kadıköy Kaymakamı kısa bir nutuk söyledikten sonra Cumhuriyetin Onuncu Yıl Marşı eşliğinde ve halkın dakikalarca süren alkışıyla, büstün üzerindeki sarı-lacivert örtüyü açtı.

Önce Fenerbahçe Kulübü adına bir konuşma yapıldı. Bunu Bolu Milletvekili (Atatürk’ün yaveri) Cevat Abbas Gürer’in nutku takip etti.

Fenerbahçeli sporcular yüzleri Gazi büstüne dönük olarak şu şekilde ant içtiler:

“Türkün Ulu Gazisi,
Senin açtığın yolda, senin göstereceğin yolda yürüyeceğimize, bizlere emanet ettiğin Cumhuriyeti kanımızla, canımızla koruyacağımıza, Türk ruhu, Türk asaleti, Türk sporculuğu mertliğiyle senin arkandan yürüyeceğimize, gözlerimizi senden ayırmayacağımıza ant içeriz…”
- 2 Haziran 1934 tarihli Olimpiyat dergisinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Milliyet gazetesinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Olimpiyat dergisinden
Bugünün başka bir önemi daha vardı… Zeki Rıza Sporel, Fenerbahçe ve Türkiye spor tarihinin en büyük golcüsü, futbolculuk yaşamına o gün noktayı koydu.

Çocuk denecek yaşta, senelerce muhteşem bir ikili oluşturacağı Alaaddin Baydar ile birlikte Fenerbahçe’de oynamaya başlamış; Burhan Felek’in “Bunları buraya çelik çomak oynamaya mı getirdiniz?” diye aklınca alay ettiği maçta 7-0’lık Anadolu maçında tam 4 gol atarak gelecek yıllara vuracağı damgayı göstermişti.

İşgal yıllarının muhteşem Fenerbahçesinin unutulmaz forvet hattı Alaaddin Baydar, Bedri Gürsoy, Ömer Tanyeri, Sabih Arca ve Zeki Rıza Sporel’den oluşuyordu. Harington Kupası maçında İngiliz kalesine giren iki gol de onun eseriydi. Yıllar sonra başkanlığını da yapacağı Fenerbahçe’ye aktif futbol sahasında veda ettiği gün gazeteler onun için şunları yazıyordu.
- 2 Haziran 1934 tarihli Olimpiyat dergisinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Cumhuriyet gazetesinden
- 2 Haziran 1934 tarihli Son Posta gazetesinden
Dün, Türkiye’nin en kıymetli ve emektar bir futbolcusu, Zeki Rıza; son maçını yaptı ve faal futbol hayatına veda etti :
Zeki, senelerce Fener takımında, kulübü’nün rengine şeref vermek için mânen, maddeten bütün varlığı ile çalışmış, takımının kaptanlığını ve baş kaptanlığını yapmış, memlekete yüzlerce kıymetli sporcu yetiştirmek de büyük âmil olmuştur.
Milli takımın en eski oyuncusu ve kaptanı olan Zeki, Türk sporunun şerefi için senelerce uğraşmıştır. Yüzlerce gol atmıştır.
Rubu asırlık spor hayatında Zeki’nin etrafındaki oyuncular belki yüzlerce defa değişmiş ve bizde en meşhur oyuncuların bile yıldızları hemen daima yedi sekiz seneden evvel söndüğü halde, Zeki’nin yıldızı rubu asırlık bir zamanda daima parlamıştır.
Türkiye’nin en çok tanınmış bir sporcusu olan Zeki Rıza, en fazla sevilen sporcular arasına girmek bahtiyarlığını da kazanmıştır.
Zeki, senelerce şereften şerefe koşturduğu takımında dün son oyununu oynarken, yalnız sarı-lacivertliler değil, bütün efkâr-ı umumiye, bu emektar Türk sporcusunun takdirle seyrediyor ve alkışlıyordu.
Belki senelerce yeri doldurulamayacak olan Zeki’nin, faal spor hayatından uzaklaşmasından duyacağımız hüznü, ancak şimdiden sonra da kulübüne ve Türk sporuna manen yapacağı hizmetleri düşünerek hafifletmeye çalışmalıyız.
Uzunluğu kadar da temiz bir spor hayatına malik bulunan Zeki Rıza, bütün Türk sporcularına numune olmaya bugün tam manası ile hak kazanmış bulunuyor.
2 Haziran 1934 tarihli Haber gazetesinden

Artık Fenerbahçe’de kaptanlık “Büyük” Fikret Arıcan’ındır…

Fenerbahçe tarihinin en duygu dolu fotoğraflarından birini de sona bıraktık.

Fenerbahçe’nin 1907’de kurulduğu ilk günlerden beri her şeyi olan Galip Kulaksızoğlu, kaptanlığı kendisinden devralan Zeki Rıza Sporel’in jübilesinde… İki büyük futbolcu, iki büyük başkan kucaklaşıyorlar. Arkada bekleyen diğer sporcuların yüzündeki saygı ifadesine bakar mısınız?
1 Haziran 2020
Bir Efsanenin Hikayesi

Çeşitli kaynaklarda çok defalar gördüğünüz bir hikayeyi, bu defa birinci ağızdan dinliyoruz. 17 Mayıs 1942 tarihli Vatan gazetesinde Zeki Rıza Sporel birinci takıma giriş ve kaptanlık hikayesini anlatıyor. Küçük yaşta Fenerbahçe’ye dahil olan ve senelerce formasını çıkartmayan bir adamın, bir efsanenin hikayesi…

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

Üçüncü Takımdan Kaptanlığa

Fenerbahçe üçüncü takımında oynuyordum. Kulübe karşı öyle bir bağlılığımız vardı ki, Sarı-Lacivert formayı giyerek sahaya çıktığımız zaman içimizde, bir sevinçle beraber, o renkleri hakkıyla müdafaa edememek korkusu da vardı. Bu heyecan içinde daha maçtan birkaç gün evvel, uykularımız kaçar, o formayı giyeceğimiz günü beklerdik.

Birinci takımdan yedi sekiz kişi ayrılarak diğer bir kulübü tesis etmişlerdi. Bunların başında Otomobil Nuri, Bekir bulunuyordu. Bu sırada askerî mektepte idim. O hafta da Anadolu ile maçımız vardı. Burhan Felek’in idare ettiği Anadolu da çok kuvvetli idi.

Fenerbahçe birinci takımında yer alacağım aklıma bile gelmiyordu. Arkadaşlarım bana bir mektup getirdiler. Bu mektupta Anadolu’ya karşı birinci takımda oynayacağım bildiriliyordu. Mektubu okurken kendimden geçmiştim. Büyük bir heyecan içinde idim. Bununla beraber sevincime de payan yoktu.

Maç günü idi. Sol açık oynayacaktım. Biz sahaya çıktığımız zaman rakiplerimiz evvela bize bir çocuk nazarıyla baktılar. Herkes Anadolu’nun maçı büyük bir farkla kazanacağına muhakkak nazarıyla bakıyordu.

Burhan Felek, Elkatip Mustafa ile çoluk çocukla çelik çomak mı oynayacağız diye alay ediyor, fotoğrafçılar bizim takımın resmini almak lüzumunu bile hissetmiyorlardı. Fakat…

O çocuklar, Anadolu’yu büyük bir farkla yendiler. Gollerden dört tanesini de ben yaptım. İşte ondan sonra Fenerbahçe birinci takımında yer aldım.

Ben üçüncü takımda merkez muhacim oynuyordum. Bu mevkide daha ziyade muvaffak olduğumu gören arkadaşlarımız çok geçmeden beni merkez muhacimde oynatmaya başladılar.

Benden evvel takım kaptanı merhum Galip’di. Fakat Galip kulübün her şeyi idi. Başka sahalarda da çalışıyordu. Onun içindir ki Galip bana takım kaptanlığını da terk etti ve futbolu bıraktığım güne kadar da bu şerefli vazifeyi başarabilmek için çalıştım.

Zeki Rıza Sporel / Bir Efsanenin Hikayesi

29 Nisan 2020
Zeki Rıza Anlatıyor : Fenerbahçe Takımınında Nasıl Yer Aldım?

Çeşitli kaynaklarda çok defalar gördüğünüz bir hikayeyi, bu defa birinci ağızdan dinliyoruz. 17 Mayıs 1942 tarihli Vatan gazetesinde Zeki Rıza Sporel birinci takıma giriş ve kaptanlık hikayesini anlatıyor.

* * * * * *

Fenerbahçe üçüncü takımında oynuyordum. Kulübe karşı öyle bir bağlılığımız vardı ki, Sarı-Lacivert formayı giyerek sahaya çıktığımız zaman içimizde, bir sevinçle beraber, o renkleri hakkıyla müdafaa edememek korkusu da vardı. Bu heyecan içinde daha maçtan birkaç gün evvel, uykularımız kaçar, o formayı giyeceğimiz günü beklerdik.

Birinci takımdan yedi sekiz kişi ayrılarak diğer bir kulübü tesis etmişlerdi. Bunların başında Otomobil Nuri, Bekir bulunuyordu. Bu sırada askerî mektepte idim. O hafta da Anadolu ile maçımız vardı. Burhan Felek’in idare ettiği Anadolu da çok kuvvetli idi.

Fenerbahçe birinci takımında yer alacağım aklıma bile gelmiyordu. Arkadaşlarım bana bir mektup getirdiler. Bu mektupta Anadolu’ya karşı birinci takımda oynayacağım bildiriliyordu. Mektubu okurken kendimden geçmiştim. Büyük bir heyecan içinde idim. Bununla beraber sevincime de payan yoktu.

Maç günü idi. Sol açık oynayacaktım. Biz sahaya çıktığımız zaman rakiplerimiz evvela bize bir çocuk nazarıyla baktılar. Herkes Anadolu’nun maçı büyük bir farkla kazanacağına muhakkak nazarıyla bakıyordu.

Burhan Felek, Elkatip Mustafa ile çoluk çocukla çelik çomak mı oynayacağız diye alay ediyor, fotoğrafçılar bizim takımın resmini almak lüzumunu bile hissetmiyorlardı. Fakat…

O çocuklar, Anadolu’yu büyük bir farkla yendiler. Gollerden dört tanesini de ben yaptım. İşte ondan sonra Fenerbahçe birinci takımında yer aldım.

Ben üçüncü takımda merkez muhacim oynuyordum. Bu mevkide daha ziyade muvaffak olduğumu gören arkadaşlarımız çok geçmeden beni merkez muhacimde oynatmaya başladılar.

Benden evvel takım kaptanı merhum Galip’di. Fakat Galip kulübün her şeyi idi. Başka sahalarda da çalışıyordu. Onun içindir ki Galip bana takım kaptanlığını da terk etti ve futbolu bıraktığım güne kadar da bu şerefli vazifeyi başarabilmek için çalıştım.

Zeki Rıza Sporel

29 Nisan 2020
Halit Deringör’den Spor ve Edebiyat Dersi

Bir önceki yazıda, Burhan Felek’in nasıl bir Fenerbahçe karşıtı olduğundan bahsetmiştik. Az sonra bunun en net örneklerinden birini okuyacaksınız. Türkiye spor yazını tarihinde eli kalem tutan futbolcular dendiğinde insanın aklına ilk gelmesi gereken isim Halit Deringör olmalı. Her ne kadar çağdaşlarının hemen hepsi lezzetli bir üsluba sahip olsa da Halit Deringör’ün onlardan farkı, yarım asırı geçen yazarlık tecrübesi oldu. Nur içinde yatsın. Aşağıda 1948 Londra Olimpiyatları’na gönderilmeyişi üzerine dönemin Öz Fenerbahçe mecmuasında yazdığı yazı var. Burhan Bey’e, Halit Deringör’den spor ve edebiyat dersi…

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

Namuslu (?) İdareciler

Son milli kamptan çıkartılışım, Londra’ya gitmeden ve gittikten sonraki karşılaştığım müşkülatı, Fenerbahçe camiası ve beni tanıyan arkadaşlar çok merak etmiş olacaklar ki; mütemadiyen tafsilat istiyorlar. Ben de arkadaşların bu arzularını yerine getirmek için yazıyorum.

Londra’ya götürülmememin sebebini iyi bilmediğim gibi, bu hususta gazetede okuduğu yazılar beni tatmin etmedi. Bazen benim Rangers maçında bir oyuncuyu sakatladığımı ileri sürerek, bazen de aleyhimde yazılan yazılarla “Hatta Bölge’de fena resimler göstererek” böyle bir insanın Londra’ya gidemeyeceğini söyleyen sayın Beden Terbiyesi seyyahları, Londra’daki nahoş hadiseden sonra bilmem tenakuza düştüler mi?

Aleyhimde yapılan bu propagandalar, beni olduğu kadar, küçük yaştan beri arkadaşlarımla namuskârane ve bir tek uzuv gibi çalıştığımız Fenerbahçe cemiyetini de harekete geçmeye mecbur etmişti. Kendi parasıyla beni kafile ile Londra’ya göndermek için müracaat eden Fenerbahçe idarecileri sayın Vildan Savaşır’dan muvafakat cevabı almışlarsa da idarecilerimiz bölgeden ayrıldıkları zaman sayın müdür hemen kararını değiştirivermişti.

Kendim Bölge’ye müracaat ettiğim zaman Burhan Felek, Vildan Savaşır ve Servet Zengin beyler Londra’ya götürecekleri eşyaları ambalaj yapmaktan, benimle konuşmaya vakit bulamayışları, milli bir futbolcu olmaklığım dolayısıyla, bana çok dokunmuştu. Muhabbetleri ve mühim meşguliyetleri bittiği sırada Burhan Felek bey’e pasaportumun çıkması için “Kafileye dahildir” kağıdı istediğim zaman Felek bey’in masadan kalkarak “Ben sana böyle bir kağıt veremem. Sen kafileye dahil değilsin” diye bağırışına, benim kadar Bölge memurları da hayret etmişlerdi. Bu esnada Vildan Bey’in “Beni Londra’ya götürmek için uğraştığını, fakat dört namuslu arkadaşlarının benim aleyhimde karar vermesinden dolayı Londra’ya götürülmediğimi” söylemesi, bana bir fikir vermişti.

Ben şahsen bu namuslu idarecileri tanımıyorum. Bunları ben değil, benim ağabeylerim daha iyi tanır.

Fenerbahçeli idarecileri vasıtasıyla Cumartesi akşamı bütün hazırlıklarımı bitirdiğim esnada, saat 19’da, Vildan Aşir Bey telefon ederek 500 Lira pansiyon parası istediğini ve veremediğim takdirde ertesi günü tayyareye bindirilmeyeceğim kararı verilmesi müşkülat değil de nedir?

Her yerin kapandığı bir zamanda beş yüz lirayı da Bölge’ye temin edebildik. Ne ise bu müşkülat kulübümün sayesinde beni hiç yıpratmadı fakat tayyareye bindikten sonra da rahat edemedim.

Yolculuk

Gidinceye kadar Burhan Felek bey’in “Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı” nev’inden esprileri Beden Terbiyesi seyyahlarını o kadar neşelendiriyordu ki hayret edersiniz. Bu espriler bana da çok tesir etmişti ki uyuyakalmışım.

Londra’ya indiğim ve şef seyyahtan Londra’da vadettikleri pansiyonu istediğim zaman “Bu geceye mahsus olarak kampta kalırsın” cevabını aldım. Günler geçti.. Ne pansiyon ne de Şef seyyah Burhan Felek’ten haber yok. Bu müddet içinde İstanbul’dan aldığım bir gazetede bana “Püsküllü bela” ismini takmışlar. Hayret ettim.

Ben küçük yaştan beri canımı dişime taktığım, yağmurda, çamurda, karda hiçbir menfaat düşünmeyerek candan bağlandığım Sarı-Lacivert formadan sonra, iki defa Ay-Yıldızı taşımız, Fenerbahçe cemiyeti ferdiyim.

Fakir bir milletin bin bir müşkülatla bütçesinden çıkardığı tahsisatın üzerine sülük gibi binerek Londra’ya gitmedim. İşte bu vaziyet karşısında kimin “püsküllü bela” olduğu meydandadır.

Her cemiyette olduğu gibi bizim cemiyette de bunlara “zamane adamı” ismi verirler. Bunlar sadece kendi menfaat ve arzularından başka herkesin zararına uğraşırlar.

İkinci bir yazısında benim sol ayağımla topa vuramadığım kanaatindedir. Bunu da okuyunca hayret etmedim. Çünkü bu, iki sebeptendir.

1) Feleğin muhayyilesi ve tedai kudreti çok zayıf. Sebebi ise benim sol açık oynadığımı hatırlayamıyor. Böyle bir anomalinin de insan üzerindeki tesirini düşünebilirsiniz.

2) Böyle bir insanın hiçbir spor temasına gelmediğine karar veriyorum, hele onun spor kafilesi başkanı olarak gönderilmesine ne ben ne de memleketini seven bir ferd razı olur.

Fenerbahçe solaçığı Halit DERİNGÖR

10 Nisan 2020
Halit Deringör, Burhan Felek’e Ders Veriyor

Lefter Küçükandonyadis, “Küçük” Fikret Kırcan ve Halit Deringör, millî takım formasıyla…

Bir önceki yazıda, Burhan Felek’in nasıl bir Fenerbahçe karşıtı olduğundan bahsetmiştik. Az sonra bunun en net örneklerinden birini okuyacaksınız.

Türkiye spor yazını tarihinde eli kalem tutan futbolcular dendiğinde insanın aklına ilk gelmesi gereken isim Halit Deringör olmalı. Her ne kadar çağdaşlarının hemen hepsi lezzetli bir üsluba sahip olsa da Halit Deringör’ün onlardan farkı yarım asırı geçen yazarlık tecrübesi oldu. Nur içinde yatsın. Aşağıda 1948 Londra Olimpiyatları’na gönderilmeyişi üzerine dönemin Öz Fenerbahçe mecmuasında yazdığı yazı var.

* * * * * *

Son milli kamptan çıkartılışım, Londra’ya gitmeden ve gittikten sonraki karşılaştığım müşkülatı, Fenerbahçe camiası ve beni tanıyan arkadaşlar çok merak etmiş olacaklar ki; mütemadiyen tafsilat istiyorlar. Ben de arkadaşların bu arzularını yerine getirmek için yazıyorum.

Londra’ya götürülmememin sebebini iyi bilmediğim gibi, bu hususta gazetede okuduğu yazılar beni tatmin etmedi. Bazen benim Rangers maçında bir oyuncuyu sakatladığımı ileri sürerek, bazen de aleyhimde yazılan yazılarla “Hatta Bölge’de fena resimler göstererek” böyle bir insanın Londra’ya gidemeyeceğini söyleyen sayın Beden Terbiyesi seyyahları, Londra’daki nahoş hadiseden sonra bilmem tenakuza düştüler mi?

Aleyhimde yapılan bu propagandalar, beni olduğu kadar, küçük yaştan beri arkadaşlarımla namuskârane ve bir tek uzuv gibi çalıştığımız Fenerbahçe cemiyetini de harekete geçmeye mecbur etmişti. Kendi parasıyla beni kafile ile Londra’ya göndermek için müracaat eden Fenerbahçe idarecileri sayın Vildan Savaşır’dan muvafakat cevabı almışlarsa da idarecilerimiz bölgeden ayrıldıkları zaman sayın müdür hemen kararını değiştirivermişti.

Kendim Bölge’ye müracaat ettiğim zaman Burhan Felek, Vildan Savaşır ve Servet Zengin beyler Londra’ya götürecekleri eşyaları ambalaj yapmaktan, benimle konuşmaya vakit bulamayışları, milli bir futbolcu olmaklığım dolayısıyla, bana çok dokunmuştu. Muhabbetleri ve mühim meşguliyetleri bittiği sırada Burhan Felek bey’e pasaportumun çıkması için “Kafileye dahildir” kağıdı istediğim zaman Felek bey’in masadan kalkarak “Ben sana böyle bir kağıt veremem. Sen kafileye dahil değilsin” diye bağırışına, benim kadar Bölge memurları da hayret etmişlerdi. Bu esnada Vildan Bey’in “Beni Londra’ya götürmek için uğraştığını, fakat dört namuslu arkadaşlarının benim aleyhimde karar vermesinden dolayı Londra’ya götürülmediğimi” söylemesi, bana bir fikir vermişti.

Ben şahsen bu namuslu idarecileri tanımıyorum. Bunları ben değil, benim ağabeylerim daha iyi tanır.

Fenerbahçeli idarecileri vasıtasıyla Cumartesi akşamı bütün hazırlıklarımı bitirdiğim esnada, saat 19’da, Vildan Aşir Bey telefon ederek 500 Lira pansiyon parası istediğini ve veremediğim takdirde ertesi günü tayyareye bindirilmeyeceğim kararı verilmesi müşkülat değil de nedir?

Her yerin kapandığı bir zamanda beş yüz lirayı da Bölge’ye temin edebildik. Ne ise bu müşkülat kulübümün sayesinde beni hiç yıpratmadı fakat tayyareye bindikten sonra da rahat edemedim.

Gidinceye kadar Burhan Felek bey’in “Dam üstünde saksağan, vur beline kazmayı” nev’inden esprileri Beden Terbiyesi seyyahlarını o kadar neşelendiriyordu ki hayret edersiniz. Bu espriler bana da çok tesir etmişti ki uyuyakalmışım.

Londra’ya indiğim ve şef seyyahtan Londra’da vadettikleri pansiyonu istediğim zaman “Bu geceye mahsus olarak kampta kalırsın” cevabını aldım. Günler geçti.. Ne pansiyon ne de Şef seyyah Burhan Felek’ten haber yok. Bu müddet içinde İstanbul’dan aldığım bir gazetede bana “Püsküllü bela” ismini takmışlar. Hayret ettim.

Ben küçük yaştan beri canımı dişime taktığım, yağmurda, çamurda, karda hiçbir menfaat düşünmeyerek candan bağlandığım Sarı-Lacivert formadan sonra, iki defa Ay-Yıldızı taşımız, Fenerbahçe cemiyeti ferdiyim.

Fakir bir milletin bin bir müşkülatla bütçesinden çıkardığı tahsisatın üzerine sülük gibi binerek Londra’ya gitmedim. İşte bu vaziyet karşısında kimin “püsküllü bela” olduğu meydandadır.

Her cemiyette olduğu gibi bizim cemiyette de bunlara “zamane adamı” ismi verirler. Bunlar sadece kendi menfaat ve arzularından başka herkesin zararına uğraşırlar.

İkinci bir yazısında benim sol ayağımla topa vuramadığım kanaatindedir. Bunu da okuyunca hayret etmedim. Çünkü bu, iki sebeptendir.

1) Feleğin muhayyilesi ve tedai kudreti çok zayıf. Sebebi ise benim sol açık oynadığımı hatırlayamıyor. Böyle bir anomalinin de insan üzerindeki tesirini düşünebilirsiniz.

2) Böyle bir insanın hiçbir spor temasına gelmediğine karar veriyorum, hele onun spor kafilesi başkanı olarak gönderilmesine ne ben ne de memleketini seven bir ferd razı olur.

Fenerbahçe solaçığı
Halit DERİNGÖR

10 Nisan 2020
100 Yıllık Bir Kürek Yarışının Hikayesi

Fenerbahçe’yi pek sevmediğini her fırsatta belli eden ama yazarlığına edecek kelime olmayan Şeyh-ül Muharririn Burhan Felek, 1985 tarihli “Geçmiş Zaman Olur ki…” kitabında, tadına doyulmaz üslubuyla, kurucusu olduğu Anadolu Kulübü ile Fenerbahçe Kulübü arasında yapılan 100 yıllık bir kürek yarışının hikayesi ile karşımızda. Keyifle okumanız dileğiyle…

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

100 Yıllık Bir Kürek Yarışının Hikayesi

Bir avuç Üsküdarlı genç, Meşrutiyetten bir yıl önce Anadolu Kulübü’nü kurmuştuk. Rengi düz yeşik, markası göğüs solunda kalın beyaz bir dairenin tam içinde beş köşeli bir yıldı. O zaman yalnız futbol oynardık. Gün geçti, Meşrutiyet ilan edildi. Bizim kulübün adı, sanı, azası vardı ama ne yeri, ne yurdu, ne nizamnamesi!

Bir gece kulüp azası olan arkadaşları bizim İhsaniye’deki evden çıkarken polis yakaladı, karakola götürdü. Futbol için toplandığımız anlaşıldı, ama kulübün Cemiyetler Kanunu’na göre tescil ettirilmediği meydana çıktı. Ondan sonra Anadolu Kulübü’nü 1908’de resmen tescil ettirdik ve bir de merkez gösterdik. Kulüp bir müddet sonra gelişmeye başladı. İçimizde Salacaklı, İhsaniyeli, yani yalı çocukları çok olduğundan yüzme ve tekne sporuna meylettik. Tekne sporu pahalı spordu. Şimdiki gibi devlet yardımı da yapılmazdı. Onun için yelken yarışı hemen hemen hiç yapılmaz, nadiren kürek yarışı yapılırdı. İşte benim anlatacağım yarış bu kürek yarışlarından biridir.

O zaman bize rakip yalnız Fenerbahçe Kulübü vardı. Galatasaray’ın bu anlatacağım yarışa girdiğini hatırlamıyorum. Bizim gireceğimiz yarış üç çifte futa yarışı idi. Sandalın uzun, narin ve sivrisine futa denirdi…

Eskiden İstanbul halkı sandal tutup denizde gezerdi. Bu futalar, sandalın kibarı ve zarifi idi. Ama yarış futaları ayrı cinsti. Onların gerek yapıları, gerek resimleri, çizgileri, su ile olan temas satıhları adi futalardan ayrı olurdu.

Yarışa Gidiyoruz.

Bizim yarışa sokacağımız futa eski konak yalı kalıntılarındandı. Sert ve renkli bir yabancı ağaçtan yapılmıştı. Yalı baskısı dediğimiz şekilde dış kaplaması bindirme tarzında ve maun renkteydi. Sağlam, denizci bir tekne idi. Lakin hem ağır, hem geniş yani su çekeri fazla idi.

Fenerbahçe’nin teknesi ise yarış için yapılmış, narin, hafif, ince uzun, sus tutmayan bir güzel futa…

Yarışı kim tertip etti, nasıl oldu, bunları sormayın. O zamanın spor mecmualarında herhalde resimleriyle vardır.

Biz bu yarışa girerken teknemizin ağır olduğunu biliyorduk. Ancak bizim elimizde iki koz vardı.

Birisi kürekçilerimiz çok kuvvetli idi. Biri Ayı Ömer dediğimiz Kilyos’tan Salacak’a kadar kürek çeken bir arkadaşımız. Üsküdar İdadisi’ni beraber bitirmiştik. İkincisi, galiba Atıf isminde 90 kiloluk, futbol beki bir çocuk, üçüncüyü hatırlamıyorum. Dümende bizim mahalleli Rıza. Bu Rıza sonradan Polis Mektebi Beden Terbiyesi Muallimi olarak başkomiserlikten emekli olan Rıza Süeri’dir. Türkiye spor teşkilatının bütün denizle alakalı yarışlarında ve tertiplerinde hizmet etmiş bir kimseydi. Sporumuza büyük hizmeti olmuştur.

İkinci kozumuz; yarış Heybeli ile Büyükada arasındaki kanalda yapılacaktı. Bu kanal yaz aylarında poyraz tutan rüzgarlı bir yerdi. Deniz daima dalgalı olurdu. Her yarış teknesi böyle denizlere dayanamazdı. Hatta su bastırıp batmaları bile mümkündü. Biz Fenerbahçe teknesinin bizimkine nazaran çok daha sür’atli, bizimkinin de hantal olduğunu bile bile bu yarışa şu anlattığım sebeplerle girmiştik. Bizimki denize dayanacaktı.

Teknelerimiz Salacak’ta dururdu. Arkadaşlarımız içinde Ramiz Bey adındaki bir tekne mütehassısının nezaretinde bakılır, tamir edilirdi. Tekneyi yarıştan bir gün evvel Heybeli’ye kürekle götürdük. Başka bir beş çiftemizle de diğer arkadaşları götürdük. Gece tekneyi denizde bırakamazdık. Esasen yarış tekneleri hiçbir zaman daimi olarak suda kalmazdı ve kalmamalıydı. Sonra tekneler de yarış yerine denizden veya karadan nakledilmeliydi. Açık denizde 10-12 millik mesafeye kürekle çekerek götürmek tekneyi hırpalardı; ama o zamanlar herkes teknesini kendi götürürdü. Bizimkinin de denizden hırpalanacağı aklımızdan bile geçmiyordu…

Fenerbahçe ise karşıdan karşıya belki de başka bir tekneye çektirerek futasını götürmüştü.

Yarış Tekneleri Diye Ayrı Bir Sınıf Yoktu

O devirlerde Türkiye’de futa yarışı nadir olurdu. Kürek yarışları ise klasik tekneler arasında yapılırdı. Mesela bir çifte, iki çifte, sandal -iskele sandalı- alamana kayıkları, daha eskiden piyade kayıkları arasında olurdu. Bugünkü gibi yarış tekneleri diye ayrı bir sınıf yoktu.

Her şeyden evvel bizim içimizde bir korku vardı. Öteden beri Türkiye’de esnaf tekneleri arasında yapılan yarışlarda teknenin altına sepet, küfe eskisi gibi bir şeyi gizlice mıhlayıp teknenin yolunu kesmek, yahut dümen kısmını sakatlamak gibi şeyler olurmuş.

Biz Heybeli’ye gittiğimiz zaman öğleyi geçmişti. Yirmi kişi kadar vardık. Hemen bizim yarış teknesini şöyle mahfuz bir yerde karaya çektik. Biz de etrafında toplandık. Tekne temizlendi. Silindi, süpürüldü, ıskarmozlar kontrol edildi ve ertesi gün son tuvaleti yapılmak üzere bırakıldı.

Gece ikişer kişi nöbet tuttuk.

Bakınız, o zaman ne kadar şüpheci imişiz. Nöbet tutmayanlar da gece deniz kenarının ayazından pek iyi uyuyamadılar. Ben de bunlardan biriydim. Sabah güneşinde kemiklerimiz ısınır ısınmaz, hemen tekneyi çevirip suda yağladık ki altı suda kaysın diye. Bilmem gene böyle şeyler yapılıyor mu?..

Ama şimdi tekneler o kadar hafif ki, kaç kürekli ise o kadar kimse başlarının üstüne kaldırıp elde taşıyorlar. Yarış saati geldi çattı. Tertibatı Ada Mektebi dediğimiz Bahriye Mektebi almıştı.

Biz Heybeli’nin o ıssız yerinde, ne yedik, ne içtik hiç hatırlamıyorum. Yalnız çocukları tekneye bindirip selametledik. Ve yarış yerine gönderdik.

Bizim tekne belki Fenerbahçe’nin teknesi kadar uzun değildi ama, gene de ondan daha heybetli idi. Üstelik bordası daha yüksek, baş tarafı da dalgalara göğüs gerecek kadar dik idi. Yarış başladı.

Vay anam vay, bizimkiler daha on hamle almadan öne geçtiler. Nasıl gidiyorlar, dehşet bir şey. Yaşlı tekne hızlı giderken torpide gibi bir şey oluyor. Ben şöyle baktım, biliyorsunuz, bu yarışlarda dümenci de kürekçilerin hareketine paralel olarak öne arkaya kürek hamlelerine uygun ve ritmik olarak sallanır ve onları teşvik eder.

Dümendeki merhum Rıza’nın sallanma ritmine baktım, Fener’inkine baktım, bizimki daha çabuk, Fenerliler ise daha geniş ve daha seyrek eğiliyorlar. Ne var ki, öne geçmiş bulunuyoruz. Biz yarışı sahilden takip etmekteyiz. Gördüğümüz kadarıyla bizim çocukların hamlaları iyi gidiyordu. Fakat mesafenin yarısına doğru Fener’in teknesi bize yaklaşıyordu, derken başa baş, derken bizi geçti. Bizim çocukların hareketlerinde bir ağırlama yok. Ama bizim tekne yürümüyor. Fenerliler bizi geçtiler, az sonra bizim teknenin hamlacıları denize atladılar. Galiba yalnız dümende Rıza kaldı. Ve yarışı tek başına Fenerbahçe’nin teknesi kazandı. Bizimkini de bir motor çekerek sahile getirdi.

Ne olmuştu da bizim zırhlı gibi tekneyi mürettebat terketmişti?

İşi anladık ve dersimizi aldık, ama geç ve pahalı bir ders oldu.

Hadise şu:

Fenerbahçe’nin hamlacıları kimlerdi hatırlamıyorum. Belki rahmetli Galip birinci kürekte idi. Ama iyi biliyorum ki dümende uzun zaman Fener’in deniz kaptanlığını yapmış olan Ziya Kaptan vardı. Bu zat tekne yarışlarında tecrübe sahibi idi.

O zamanki kürek yarışları bugün dünyada tatbik edilen şekilde yapılmaz, denizde ve dalgalı sularda yapılırdı. Halbuki kürek yarışı sakin göl ve nehirlerde, hatta bu iş için kazılmış hususi uzun kanallarda yapılır. Bizim yarıştığımız Heybeli-Büyükada arası ise oranın en çırpıntılı ve denizi kabarık yeri idi.

Bizim tekne hızla giderken baştan gelen dalgalardan içeri su almaya başlamış, buna çocuklar bir müddet aldırış etmemişler, ama su doldukça dolmuş, doldukça dolmuş. Artık oturak tahtaları hizasına yaklaşırken, zaten tekne de iyice sür’atini kaybetmiş, Rıza merhum “sefineyi terk” emrini vermiş, çocuklar da atlamışlar denize. O da işin caka tarafı. Orta yerde batmadan evvel, mürettebat denize atlayıp yüzerek karaya çıkmışlardı. Burada bizim hatamız, dalgaları hep baştan almak olmuştu. Fener’in serdümeni Ziya Kaptan ise, dalga geldikçe tekneyi yana çekerek dalgaları baştan yememiş, gerçi biraz yol kaybetmiş ama, teknesini bizimkinin akıbetinden, yani batmaktan kurtarmıştı.

Bizim futayı Heybeli’ye çektik. Yüzü koyun kapadık. Üstüne birkaç çam dalı koyup kulübe döndük. Bir hafta orada kaldı. Böyle bir acı mağlubiyetten sonra batık tekneyi çekerek kulübe getirmeyi kimse istemedi. Neden sonra, aldık teknemizi getirdik, ama ıslak tekne, güneşte kalmış, bütün kaplamaları açılmıştı. Tamir etmeye kalktık, ağacını bulamadık. Bütün kaplamayı değiştirmeye de değmedi. Birine yok pahasına sattık, ondan sonra biz kürek yarışına girmedik.

Burhan Felek (Geçmiş Zaman Olur ki…) / 100 Yıllık Bir Kürek Yarışının Hikayesi

10 Nisan 2020