Etiket: Osmanlı Bankası

Bu yazımızda Salt Arşivi’nde bulduğumuz 4 belge ile karşınızdayız. Bu belgeler; Fenerbahçe’nin kurucularından Enver Bey, Necip Bey ve Ziya Bey’in Osmanlı Bankası’na ait mevduat cüzdanlarının görselleri.

Bu görsellerin, geçtiğimiz hafta yayınladığımız kuruluş günlerine ilişkin makalelerde öne sürdüğümüz tezleri destekleyen önemli birer “belge” olarak Fenerbahçe Tarihi’nde yerlerini alacaklarına şüphemiz yok. Onun da ötesinde, belgelerin Fenerbahçe kurucularının izlerine ulaşmamız açısında da çok önemli olduğunu düşünüyoruz.

Bir diğer kurucu Ayetullah Bey’in yine aynı bankaya ait mevduat cüzdanının görseli daha önce yayınlanmıştı. Bu dört belgenin gün yüzüne çıkmasıyla Fenerbahçe’nin kurucularından dördünün adı ilk kez aynı tip bir evrak üzerinde yan yana gelmiş olacak.

Enver Hoca ile ilgili olan belgenin “görev” satırının karşısında kaydedilenler ise uzun zamandır kanıtlamaya çalıştığımız bir bilginin gerçekliğini ortaya koyacak.

Fenerbahçe Tarihi Çalışma Organizasyonu

---

Osmanlı Bankası

Belgeleri incelemeye başlamadan önce ait oldukları bankanın tarihini kısaca hatırlatmak istedik.

Osmanlı Bankası’nın kuruluşu ile son bulan süreç 1856 Islahat Fermanı ile başlamıştı. Bu fermanın ilan edilmesi ve yenileşme hareketlerinin tekrar hız kazanması ile banka kurulması yönünde projeler üretildi.

Yarı sömürge haline gelen devletin ekonomik sisteminin en önemli aktörleri olan yabancı sermaye sahipleri ve bankerlerin banka kurmaya yönelik talepleri bürokrasinin direnmesi ile sonuçsuz kalmıştı. Devlet her ne kadar ekonomik olarak dışa bağımlı hale gelse de bürokrasi kadroları yabancı sermayenin “Devlet Bankası” kurmasına karşı çıkıyorlardı.

Bir devlet bankasının kurulamamasının diğer sebebi de İngiliz ve Fransız sermayesini banka projeleri için çatışan çıkarları ve eşit şekilde temsil edecek bir ortaklık üzerinde anlaşamamış olmalarıydı. 1856’dan 1863’e kadar devam eden bu süreç başta belirttiğimiz gibi Osmanlı Bankası’nın kurulmasıyla sona erdi. Aralarında anlaşmaya varan İngiliz ve Fransız sermayesinin ortaklığı ile Osmanlı Bankası bir devlet bankası olarak kurulmuş oldu.

“Professeur de Turc au College St. Joseph”

(St.Joseph Lisesinde Türkçe Öğretmeni)

Fenerbahçe’nin kuruluşunda rolü üzerinde yapılan tartışmalara yer verdikten sonra kendi tezimizi iki ayrı araştırma yazısı ile yayınladığımız Enver Hoca’nın Osmanlı Bankası’na ait mevduat cüzdanı da bulduğumuz belgeler arasında.

Belgenin incelemesini yaparak başlayalım.

6/8/1907 – Menkul Kıymetler Mevduatı

İsim: Enver Bey, Mehmed, Abdurrahman oğlu

Görevi: St.Joseph Lisesinde Türkçe Öğretmeni

Adres: Kadıköy

Damga üzerindeki imza örneği: M.Enver

Gözlemler : Belge basım tarihi – Temmuz 1906

Enver Hoca’nın “Mevduat”ı

Fenerbahçe tarih yazımında Enver Hoca üzerinde yapılan tartışmalarda iki tarafın görüşlerini “Fenerbahçe’nin Kuruluşunda Enver Hoca” yazımızda detayları ile sunmuştuk. Bunlardan Enver Hoca’nın kuruluştaki rolüne önem atfetmeyen görüşün, bir diğer kurucu Necip Okaner’in mektubuna dayanarak öne sürdüğü argümanlar bizi fazlasıyla şüpheye düşürmüştü.

Enver Hoca’ya ait hiçbir resmi belgede Saint Joseph Lisesinde öğretmenlik yaptığına dair bir kayıt bulamamıştık. O dönem öğrencisi olan kişilerin aktardıkları ve genel tarih yazımı, öğretmenlik yaptığını ortaya koyuyor olsa da, bu bilgiyi belgelendirmenin kendi tezimizi daha sağlamlaştıracağına inanıyorduk.

Bu doğrultuda (sayın Seyhun Binzet sayesinde) Enver Hoca’nın öğretmenlik yaptığı yıllarda okulda çekilmiş fotoğraflarına ulaşıp, ilerleyen yaşlarda çekilmiş fotoğrafları ile karşılaştırma yaparak, ispat yoluna gitmiştik. Yukarıda gördüğünüz belge ile birlikte (belki de o çabamızın karşılığı olarak) Enver Hoca’nın Saint Joseph Lisesinde Türkçe Öğretmenliği yaptığı belgelenmiş oldu.

İlerleyen satırlarda diğer kuruculara ait mevduat cüzdanlarını incelerken de dikkatinizi çekeceği üzere Enver Hoca’ya ait olan belge 1907 tarihiyle diğerlerine nazaran daha önce açılmış bir banka hesabına ait. Bu hesap açıldığında Fenerbahçe’nin kuruluşunun üzerinden 3 ay bile geçmemiş. Belgede “isim” satırının karşısında babasının adını yazması da gayet önemli. Hatırlanacağı üzere kendisine ait Sicill-i Ahval defterinden babasının adının “Abdurrahman” olduğunu öğrenmiştik.

Şüphesiz belgenin en önemli noktası “görev” satırının karşısındaki “Saint Joseph Lisesinde Türkçe Öğretmeni” ibaresi. “Adres” satırının karşısında “Kadıköy” yazıyor olması çalıştığı okulun bulunduğu yere atıf olabileceği gibi, 1937 yılında kendisine ait İstiklal Madalyası belgesinde, adres olarak Kızıltoprakın verilmesi, yaşadığı yerin de Kadıköy sınırları içerisinde olduğuna dair olasılığı kuvvetlendirmektedir.

---

Nurizade Ziya Bey, Çeçeyan Han No.5

Nurizade Ziya Bey’in mevduat cüzdanın incelemesini yaptıktan sonra, belgenin dikkat çeken noktalarına değineceğiz.

18/4/1910 – Menkul Kıymetler Mevduatı

İsim: Ziya Bey, Nurizade

Görevi: Ticaret

Adres: Çeçenyan Han, No.5, Galata

Damga üzerindeki imza örneği: N.Ziya Mehmed

Gözlemler : Belge basım tarihi – Temmuz 1907

Hem Memur Hem Tüccar

Belgenin bize sunduğu en önemli bilgi, Nurizade Ziya Bey’in banka hesabını açtığı 1910 yılında ticaret ile uğraşması.

Kendisi hakkında yayınladığımız “Fenerbahçe’nin Kuruluşunda Nurizade Ziya Bey” araştırmasında da görüleceği üzere o tarihlerde Duyun-ı Umumiye idaresinde memur olarak çalışıyor. Ancak Osmanlı’da memurların ticaret yapmasına kanuni bir engel olmadığı için aynı zamanda ticaret ile uğraştığı da bu belge ile beraber ortaya çıkıyor. Devlet arşivlerinde bulduğumuz 1918 tarihli evrakta Nurizade Ziya Bey’in kendisini “Duyun-ı Umumiye müfettişi” olarak tanıtmasından memuriyet ile ticareti bir arada yürüttüğü sonucunu çıkarıyoruz.

Nurizade Ziya Bey’in ticaretin hangi koluyla ilgilendiğini bulmak için büyük bir şansımız olduğunu düşünüyoruz. O da “adres” satırının karşısında yazan Çeçenyan Hanın günümüzde halen ayakta olması. 1890 yılında inşa edilen bu bina, kuruluş yıllarına ait yaptığımız araştırmaların sonraki duraklarından biri olacak.

---

Ahmed Necib Bey

Fenerbahçe’nin asker kökenli kurucusu olan Necip Okaner’in arşivde bulduğumuz mevduat cüzdanları, kendisi için tarih yazımında verilen bilgilerle bire bir örtüşüyor. Bilindiği üzere Necip Bey, Meşrutiyetin ilanı ile birlikte Fenerbahçe ile ilişkisini kesip donanmadaki mühendislik eğitimine geri dönmüş ve 1911-1913 yılları arasında İngiltere’de eğitim almıştı. Yurda döndükten sonra aldığı rütbelere, mevduat cüzdanlarını inceledikten sonra  değineceğiz.

• 

• 

28/4/1914 – Menkul Kıymetler Mevduatı

İsim Soyisim: Ahmed Necib Bey, Mahmud Hüdai oğlu

Meslek: Osmanlı Donanmasında Üsteğmen

İkamet: Osmanlı Bankası, Galata

İmza: Ahmed Necib

Gözlemler : Belge basım tarihi – Kasım 1913

8/3/1917 – Menkul Kıymetler Mevduatı

İsim Soyisim: Ahmed Necib Bey, Hüdai oğlu

Meslek: Bahriye Yüzbaşı

İkamet: Osmanlı Bankası, Menkul Kıymetler Servisi, Galata (yazışma adresi)

İmza: Ahmed Necib (mühür içi imzası)

Gözlemler : Belge basım tarihi – Kasım 1913

Belgelerden Necip Bey’in 1915’te yüzbaşı rütbesi aldığını anlıyoruz. Bu rütbeyi taşırken, Çanakkale Savaşı’na katıldığını biliyoruz. Savaşın ardından 1916 yılında Almanya’ya giden Necip Bey, burada aldığı eğitimden sonra yurda dönmüştü.

Bu bilgiler ışığında yukarıda yer verdiğimiz ilk belge Çanakkale Savaşı öncesine, ikincisi ise Almanya’da eğitim alıp yurda dönmesinden sonrasına denk gelmektedir. Sürdürdüğü askeri görevler dolayısıyla iki belgede de ikamet adresi olarak, “yazışma adresi” notu ile, Osmanlı Bankası’nın Galata Şubesi’ni göstermiştir.

---

Ayetullah Bey

Ayetullah Bey’i Osmanlı Bankası özelinde diğer kuruculardan ayıran en önemli nokta, bu bankada çalışıyor olması. Bankanın personel dosyalarında kendisine ait olan kısmın, Asr-ı Fener Kitabında yayınlanmasıyla doğrulanan bu bilgiden sonra Ayetullah Bey’in daha önce yayınlanmış olan mevduat cüzdanının görselinde yer alan bilgilerin deşifre ederek yazımızı sonlandırıyoruz.

23/12/1916 – Menkul Kıymetler Mevduatı

İsim Soyisim : Ayetullah Bey , Şevki oğlu

Meslek: Osmanlı Bankası

İkamet: Galata

İmza: Ayetullah

Gözlemler : Belge basım tarihi – Kasım 1913

Bankanın bir memuru olarak Ayetullah Bey, adresi olarak çalıştığı şubeyi göstermiş. Bunun dışında belgede karşımıza çıkan iki detay var.

İlki, geçtiğimiz haftalarda Fenerbahçe tarihinde fotoğraflarını ilk kez yayınladığımız Şevki Paşa’nın isminin Ayetullah Bey’in isminin yanında babasının adı olarak kaydedilmiş olması.

İkincisi ise harf devriminden yaklaşık 8 sene önce, gayet belirgin bir şekilde Latin harfleri ile imza atması.

Barış Kenaroğlu