Fenerbahçe tarihinin en ilginç simalarından biri olan Semai Şatıroğlu, Tekin Aral’ın Fırt dergisindeki bir yazısında karşımıza çıkıyor: Operasyonun adı; Hırsız Deveye Karşı.
Transfer piyasası Özal Ekonomisi’ne uygun bir şekilde ve de gayetle serbest bir biçimde açıldı. 40 milyonlar, 50 milyonlar, 60 milyonlar, 80 milyonlar havalarda uçuyor… Kör tuttuğunu öpüyor.
Asgari ücretin üç-beş bin lira artması, işçi ücretlerine memur maaşlarına üç otuz paralık zam yapılması için kıyametlerin koptuğu ülkemizde, ayağında topu üç defa sektirmesini beceren sözüm ona futbolcu paraya para demiyor. Spor kulüplerini kişisel çıkarları için kullanıp, yönetici koltuklarına popolarını yayan bir takım kişiler ise aslında sürekli kandırılan futbol seyircisinin cebinden çıkan bu parayı kendileri ödüyormuş gibi görünüp gazete sayfalarında caka satıyorlar.
Bu arada futbol seyircisi kandırıldığı gibi devlet de kandırılıyor.
Milyonlar alan futbolcular üç-beş yüz bin lira almış gibi gösterilerek futbolcunun ve kulübün vergi kaçırması sağlanıyor. Aradaki fark kulüplerin muhasebelerinde düzenlenen naylon faturalarla kapatılıyor.
Bu ülkede spor işleri, 19 Mayıs’ta spor yapan gencin ayağına paçalı don giydirmesine kadar geldi de, yukarıda sözünü ettiğimiz çarpıklıkları düzeltmeye kimsenin eli varmadı. Ya da gücü yetmedi. Dileriz bir gün o da olur.
Neyse şimdi bu pek keyifli olmayan sözleri bırakalım da, gelelim işin keyifli yanına.
Biliyorsunuz bu transfer dalgasının ilginç bir yanı da, futbolcu kaçırma olaylarıdır. Futbolcu kaçırma işinin ülkemizdeki mucidi ise Fenerbahçeli ünlü Hırsız Semai’dir. Adının hırsıza çıkması da futbolcu çalmasındandır. Bu yazıyı yazmadan önce sevgili Hırsız Semai’yi bulup bana bir-iki adam kaçırma olayı anlatmasını istedim. O da anlattı.
Ünlü milli santrahaf Ercan Aktuna’nın İstanbulspor’dan Fenerbahçe’ye transfer olduğu yıl, Ercan’ı kaçırma işini tabi gene Semai yüklenmiş.
Hırsız Semai Ercan’ı almış, Hereke’de bir arkadaşının çiftliğine götürmüş. Yalnız bu arada da gazetelere, ”Semai Ercan’ı Kilyos’a götürdü” diye bir haber uçurmuş, kendi deyimiyle ”Ters falso” vermiş. Amaç diğer kulüpleri yanıltmak, Ercan’ı bulup kandırmalarını önlemek.
Ercan’ı çiftliğine hapsetmiş. Yiyorlar içiyorlar, günler böyle geçiyor. Ama zaman da bir türlü geçmiyor. Ercan’ı orada transferin son gününe kadar saklaması gerekiyor. Yani aşağı yukarı yirmi-yirmi beş gün. Derken bir gün Ercan’ın canına tak etmiş.
-Baba, demiş Semai’ye. Burada afakanlar basmaya başladı. Gözünü seveyim şöyle bir yerlere gidelim.
O gece Hereke’den kalkmışlar, İzmit’e bir lokantaya gitmişler.
Tam yemeğe oturmuşlar birden masanın başında bir adam bitmiş.
Semai bir bakmış… Deve Ziya.
-Eyvah, demiş. Şimdi mahvolduk işte. Deve Ziya İzmit’in çok ünlü bir siması. Ve de hasta mı hasta Beşiktaşlı. Ercan’ı tanımamış… Fakat Semai’yi oralarda görünce de huylanmış.
-Bu yanındaki delikanlı kim?…
-Bir akrabam… Amerika’da jet pilotudur. Tatile geldi de onu gezdiriyorum.
-Ha iyi demiş, Deve Ziya.
Ve gitmiş. Bu arada Semai’lerin masasına bir şişe rakı ile bir de meyve göndermiş. Yemişler içmişler sonra Hereke’ye çiftliğe dönmüşler.
Bu arada Deve Ziya Semai’nin yanındakinin Ercan olduğunu öğrenmiş. Derhal Beşiktaşlı yöneticilere telefon edip durumu bildirmiş. Ertesi sabah da yıldırım gibi soluğu Hereke’deki çiftlikte almış. Yanında da iki üç adam. Deve Ziya’yı karşısında gören Semai ne yapacağını şaşırmış. Ondan sonra da başlamış bir kovalamaca. Hırsız Ercan’ı arabaya attığı gibi düşmüş yola… Deve Ziya ve ekibi de peşinde. Kovalamaca epey sürmüş. Deve bir yandan arabanın camından başını çıkarıp bağırıyormuş.
-Lan hırsız bunu senin yanına bırakırsam bana da Deve Ziya demesinler.
Uzatmayalım bir punduna getirmişler. Deve Ziya’nın elinden kurtulup kapağı İstanbul’a atmışlar.
Aradan bir hafta kadar geçmiş. Hırsız Semai yanında şöyle boylu, boslu karayağız bir genç gene tutmuş İzmit’in yolunu. Bir otele yerleşmişler. Akşam da kalkmışlar, gene evvelce Semai’nin Ercan’la gittiği o lokantaya gitmişler. Bir süre sonra kapı açılmış, içeri yanında birkaç arkadaşıyla Deve Ziya girmiş. Zaten lokantada Deve Ziya’nın her akşam geldiği İzmit’in en iyi lokantasıymış.
Semai hiç bozmamış. Onları gören Deve Ziya ise hemen dikilmiş başlarına.
-Oo hırsız, gene mi düştün buralara?…Yanındaki delikanlı kim bakalım?…
-Bir akrabam, demiş Semai. Amerika’da jet pilotudur da tatile geldi.
-Peki öyleyse… Hadi size afiyet olsun, sonra görüşürüz.
Deve Ziya sırıtarak uzaklaşmış. Yemeklerini bitirmişler. Otele gidip odalarına çekilmişler.
Sabah Semai kalkıp beraberindeki gencin kaldığı yandaki odaya bakmış. Odada kimse yok.
-Tamam, demiş. Deve Ziya kaçırdı bizimkini.
Bir taksiye atlayıp İstanbul’a dönmüş.
Aradan bir hafta geçmiş. Karayağız delikanlı çıkıp gelmiş.
Semai heyecan vede keyifli sormuş.
-N’oldu, nasıl geçti?
-Şahane geçti Semai abi. Beni otelden kaçırdıktan sonra Abant’a götürdüler. Oradaki o lüks otele yerleştirdiler. Başıma da bir adam diktiler. Bir hafta krallar gibi yedim içtim, yan gelip yattım. Deve Ziya’nın Beşiktaşlı yöneticileri otele getireceği gün de bir punduna getirip kaçtım.
-Peki, Deve’ye ne dedin bu arada?
-Senin dediğin gibi, ben ikinci lig gol kralı Yeşildirekli Salih’im dedim. Sağ ol Semai abi, sayende çok iyi bir tatil yaptım ama çok ta korktum bu arada.
Bu defaki genç, gerçekten Amerika’da özel bir kuruluşta pilotluk yapan ve Türkiye’ye tatile gelen Semai’nin akrabası imiş.
Cumhurbaşkanı Turgut Özal, 1993 yılında öldüğü zaman bütün gazete spor servislerinin aklından aynı başlık geçmiştir: “Fener Bir Taraftarını Yitirdi”… Cumhuriyet gazetesinden Metin Hakyeri bu başlıkla, o güne dair ilginç detaylar içeren bir yazı kaleme almış.
Şampiyonluk yolunda önemli maçlardan biri olmasına karşın Fenerbahçe-Kocaeli maçı, aniden soğuyan havanın, hafif hafif çiseleyen tatsız yağmurun, bir hafta önceki Galatasaray yenilgisinin etkisiyle zaten iç açıcı, şenlikli bir havada oynanmayacağa benziyordu. Fenerbahçe seyircisi küskün, stat boştu.
Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın ani rahatsızlığı, Hacettepe Tıp Fakültesi Acil Servisi’ne kaldırıldığı, bu beklenmedik, tuhaf ve bir o kadar da şaşırtıcı durumun varlığı, diğer maçları dinlemek için kalem pilli radyolarını kulaklarına çoktan dayamış, sayıları üç bine yaklaşan stat seyircisinin zaten malumuydu.
Radyoların sesleri 14.30’da başlayacak Ankara’daki Bursaspor-Beşiktaş maçı için biraz daha açılırken, hiç kimsenin aklından bile geçirmediği, ihtimal bile vermediği şey gerçekleşti. Radyo spikeri Cumhurbaşkanı Özal’ın ölüm haberini ağlayarak okudu.
Radyo yardımıyla diğer maçlara yönelen dikkatler bir anda dağıldı. Her iki takımın taraftarları, umulmadık bir rakipten yenilen olmayacak pis bir golün hissettirebileceği bir duyguyla sustu. Saat 14.45’te Kocaelispor futbolcularının sahada ısınma hareketlerinin üzerine gelen Özal’ın ölüm haberi, tribünlerde maçın iptal edilip edilmeyeceği merakını başlattı. Stat “İptalciler”le, “Ne alakası varcılar” arasında hizipleşti. Spor yazarları tribününde 10 Kasım 1938 hatırlandı. Nelerin iptal edildiği, nelerin edilmediği üzerine yaşı elverenler fikir beyan etti.
Dün gece televizyondan yayınlanan İcraatın İçinden’in Özal’ın tansiyonunu artırmış olabileceği konuşuldu. “Tansiyondan adam mı ölür, başka bir şeydir ya” gerginliği basın tribüne hakim oldu. “Sevmezdim ama çok üzüldüm” diyenler, birbirine başsağlığı dileyenler, ağlamamak için dişleriyle yumruklarını aynı anda sıkanlar…
Futbolcular alabildiğine üzgün görünüyor, her birinin ağzından “Büyük kayıp” kalıbı dökülüyordu. Suskunluğu hiçbir zaman sevmeyen futbol seyircisi, belli belirsiz uğultudan ve sessizlikten kısa sürede vazgeçti. Çevreyolu tarafındaki kale arkasını dolduran Fener seyircisi, bu tatsızlığın sorumlusunu bir çırpıda buluverdi:” Uğursuz Körfez!..”
Seyirci, Fenerbahçe’nin kimi maçlarını bizzat stada gelerek izleyen Özal’ın da Fenerli olduğunu hatırladı. Uğursuz Körfez’in yerini “Ölmedin Özal, kalbimizdesin” sloganı aldı. Maçın iptaline ilişkin Beden Terbiyesi Bölge Müdürlüğü’nden gelen faks metni, statta anons edilince, zaten seyrek tribünler iyiden iyiye seyrelmeye başladı. Biletler atılmayacak, bir sonraki maçta geçerli olacaktı. San-lacivert ve yeşil- siyah bayrakların arasındaki Türk bayrağı da yavaş yavaş yarıya indirildi. Fener, kaybedilen puanlarla, bitmeyen sakatlıklarla zaten tatsız geçen sezonun önemli bir maçında, önemli bir taraftarını kaybetti.
Metin Hakyeri | 18 Nisan 1993 – Cumhuriyet Gazetesi (Fener Bir Taraftarını Yitirdi)
“Kulis, grupçuluk ve bölümleşme 1952’den bu yana Sarı-Lacivertli kulübün kaderini etkiliyor”… Halit Deringör, bundan tam 30 sene önce, 26 Ocak 1992’de Cumhuriyet gazetesine yazdığı yazıya böyle başlamış. Efsanevi futbolcumuzun kimseden çekinmeyen ve kan damlatan kalemiyle o zamanlar 40 yıllık dediği kavga, şimdilerde 70 yaşında! Kulüpçüler için hüzünlü ama gerekli bir okuma…
Fenerbahçe’de ilk bölünme bundan 40 yıl önce Kadıköy Grubu adlı bir grubun hareketi ile başladı. Merhum Lebib Elmas, merhum Orhan Menemencioğlu, merhum Suphi Ergun, Kemalettin Ererdağ ve Muhittin Bulgurlu tarafından kuruldu. Felsefeleri, “Madem ki Fenerbahçe Kulübü İstanbul’un Kadıköy yakasında kurulmuştur, o halde egemenliği Kadıköylülerde olmalıdır” ilkesine dayanıyordu.
Bayülken Dönemi
Bu gruba kısa bir süre sonra Semih Bayülken isminde pratisyen genç bir doktor katıldı. Bayülken, sempatik, hoş sohbet, güleç yüzlü, hiçbir şeye sinirlenmeyen, kapıdan kovulsa bacadan giren, en akıllı insanı bile bir kez değil, on kez ikna edebilecek güçte bir karakter yapısına sahip tam bir zamane adamı idi.
Ölülere Oy Kullandırttılar
Önceleri CHP kademelerinde çalışmış, partiye “yanlışlıkla” ölüleri kaydettiği için ihraç edilmişti. Bayülken Fenerbahçe’ye geldikten sonra Muhittin Bulgurlu ile karakterleri birbirine uygun bir ikili oluşturdular. Beraber kader birliği yaptılar. Öyle ki giderek her ikisi de kongreciliği bir meslek haline getirdiler. Bu ikili işe Kadıköy toplumunun alt kademelerinden 250-300 kişiyi Fenerbahçe’ye üye yazdırmakla başladılar. Onları giderek mide yolu ile kendilerine bağladılar. Yönetime girmek isteyenler için Semih ve Muhittin ikilisini memnun etmeden yönetime girebilme olasılığı adeta yoktu. Sonraları bu ikili Fenerbahçe’de daha da etkinlik kazanabilmek için siyasi partilerle de temasa geçtiler.
Nitekim 1950-60 yıllarında Demokrat Parti iktidarının Meclis Başkanı olan Agâh Erozan, İmar ve İskân Bakanı Medeni Berk, Demokrat Parti Haysiyet Divanı Başkanı Osman Kavrakoğlu gibi isimleri Fenerbahçe yönetimine getirdiler. Fenerbahçe başkanlığını da bu heyet içinden Agâh Erozan’a verdiler. O yıllarda Kadıköy Grubu’nun yandaşlarının isimleri, Vatan Cephesi listelerinde Türkiye radyolarından açıklanıyordu.
Sonuçta gün geldi, Demokrat Parti göçtü ve bu partililer de Fenerbahçe’den ayrıldılar. Ancak bu insanların Fenerbahçe Kulubü’ndeyken yaptıkları büyük siyasal sömürüye karşın Fenerbahçe’ye bir karış toprak bile kazandıramadan gittiler.
1960-70 yıllarında bu defa devlet yönetimine askerler egemendi. Böyle bir durumda Kadıköy Grubu’nun bu iki lideri bu defa da askerlere yaranmak politikasını izlediler. Onlar için o atmosfer içinde kulüpteki karşıtlarını yiyebilmek için tam bir fırsat doğmuştu. Nitekim bazı Fenerbahçelileri milli emniyete jurnal ettikleri de o yıllarda ağızdan ağıza dolaşıp durdu.
1960-70 yılları arasında Fenerbahçe başkanlığını genellikle Fenerbahçe’nin içinden yetişenler yapıyorlardı. Merhum Doktor İsmet Uluğ gibi Faruk Ilgaz gibi… Bunlar aynı zamanda Kadıköy Grubu’nun yandaşları idiler. Hele Faruk Ilgaz bu grubun gözdesiydi. Bu yüzden Fenerbahçe’de en çok başkanlık yapan bir isimdi. Ne var ki her ikisi de paralı başkanlara karşı birer alternatif idiler. Yine bu yıllar arası Kadıköy Grubu Faruk Ilgaz’ın başkanlığında 35 kişinin vermiş olduğu bir kararla tarihsel Fenerbahçe Kulübü’nü Beden Terbiyesi’ne 2,5 milyon liraya satmak suretiyle tarihi bir cinayet işleniyordu. Fenerbahçe’yi topraksız bırakıyorlardı. Aldıkları 2,5 milyon lirayla da Fenerbahçe burnunda belediye arsalarında gecekondu misali sözde bir “sosyal lokal!” yapıyorlardı. Sosyal lokal dedikleri yapıt aslında bir sosyal lokal değil tam bir oyun salonuydu. İşin en ilginç tarafı da günümüzde bununla öğünülmektedir.
1970-80 arası yıllarda Fenerbahçe’de sanki yeni bir devrim yapılıyor ve Kadıköy Grubu’nun liderleri olan Semih Bayülken ve Muhittin Bulgurlu ikilisi bu defa Fenerbahçe’yi sermaye gruplarının kucağına oturtuyorlar. Arkalarındaki kurşun askerlerin maddi çıkarlarını sağlayabilmeleri için gerekli olan parayı nasıl bulacaklardı ki! Bundan başka seçenekleri yoktu.
Cankurtaran Dönemi
Söz konusu bu devir Emin Cankurtaran ile başladı. Toplumun hemen hemen bütün kesimleri ile yakın ilişkisi olan Emin Cankurtaran kısa bir zaman içerisinde bu ikilinin bütün isteklerini yerine getirdi. Hatırlanacağı üzere o yıllar transfer işlerine yeraltı dünyasının adamları bile karışmışlardı. Bu yılların da sonunda devletin başında bu defa MC hükümeti bulunur. Yine Kadıköy Grubu özellikle bu hükümetin vurucu kanadı ile işbirliği içine girer ve de militanlarını kulübün içine sokarak onlara değişik görevler verirler.
1980-90 arası yıllarda sermayenin Fenerbahçe’nin içinde koltuk kavgalarına başladığı görülür. Bir yandan da Fenerbahçe Kulübü hızla borçlanmaya girer, 1981 ‘de Fenerbahçe Kulübü’ne Ali Şen takımı ile beraber getirilir. “Oysa daha önce Ali Şen, Federasyon Genel Sekreteri iken olaylı bir Fenerbahçe-Altay maçı sonrası Fenerbahçe’ye verilen 2 maç saha kapatma cezasının altında imzası bulunduğu gerekçesi ile kulüpten ihraç edilmişti.”
Görüldüğü gibi Şen’in başkanlığa getirilmesi ortaya böyle bir çelişkiyi de beraber getiriyordu. Ali Şen ve kabinesi kulübe büyük hava vermişlerdi. Ancak o yıllarda görülen lüzum üzerine Semih Bayülken ile Muhittin Bulgurlu’nun kulübe sokulmamaya kalkışıldığı zaman büyük bir gürültü kopmuştu. Sonunda Semih ve Muhittin ikilisi İkinci Başkan Ali Dinçkök’le flört edip onunla Ali Şen’e sokulmak suretiyle yönetimi dağıtmıştı.
1987’de Semih Bayülken-Muhittin Bulgurlu ikilisi İstanbul Milletvekili Orhan Ergüder’in “Onu ben buldum, pamuklar içinde sakladım, büyüttüm” dediği Tahsin Kaya’yı başkanlığa getirirler. Kaya, Sahil Gazinosu’nda verilen bir yemekte Fenerbahçe’nin borçlarını ödemeyi kabullenince omuzlar üzerine alınarak otomobiline kadar götürülür. Ne var ki alışılmış olduğu gibi bu ikili giderek dışarıdan Tahsin
Kaya’ya da birtakım baskılar yapmaya başlarlar. Bu baskılara kulak asmayan Kaya’yı “Diktatör oldu” gerekçesiyle başkanlıktan düşürmek için tezgâhlar kurulmaya başlanır.
1987-88’de Semih Bayülken artık yaşlanmış ölümcül bir hastalığa yakalanmıştır. Ancak yine de 35 yıl devam eden monarşisinin yıkılmaması için çaba gösterir. Ne var ki artık etrafında dostlar kalmamış, herkes kendisini yavaş yavaş terk etmeye başlamıştı. Taraftarlar da ondan bıkmıştı. Bu defa gücünü yine devam ettirmek için parti kuvvetine sığınmaya çalışır. Bu amaçla da Özal’ın önerisi üzerine Kadıköy Belediye Başkanı Osman Hızlan’ı başkan olarak lanse eder. Bu günlerde Kadıköy Grubu’nun dışındaki insanlardan Cihat Arman, Halit Deringör, Aziz Yılmaz, Semih Gölpınar aralarında anlaşarak bir demokratik cephe kurdular. İşin en ilginç yönü de 35 yıldan beri Semih Bayülken’in kanatları altında yaşayan Muhittin Bulgurlu da Kadıköy Grubu’nu terk eder ve demokratik cepheye girer. Görüldüğü üzere bu tam bir vefasızlık örneğidir. Sonuçta kongre kaybedilir. Hem ANAP listesi hem de Semih Bayülken tarihe karışırlar.
Tahsin Kaya Dönemi
Birleşik Grup da ikinci kez Tahsin Kaya’yı ekibi ile birlikte başkanlığa getirir. “Ancak kulübü ekonomik özgürlüğe kavuşturmak ve gerekli reformlan yapmak koşulu” ile… Nitekim bu ekip işe başlamadan Fenerbahçe’ye 1 milyar 750 milyon Türk Lirası hibe eder. Ne var ki bu vaatle yönetime gelen Tahsin Kaya ekibi giderek reform yerine kulübü yine aşiret biçimiyle yönetmeye koyulurlar. Onlar böyle iken dışarıdan onları yönetime getiren Birleşik Cephe’yi kuranlar arasında demokrasi açısından anlaşmazlık baş gösterir. Muhittin Bulgurlu’nun Fenerbahçe’nin topluma açılmasını istememesi karşısında demokrasi yanlısı Memduh Eren grubu Birleşik Cephe’den ayrılır.
Birleşik Grup
Dağılma üzerine Aziz Yılmaz ve Bulgurlu’nun başkanlık yaptıkları “Birleşik Grup” kurulur. Bu grup da dışarıdan Tahsin Kaya’ya devamlı baskılar yapmaya başlar. Bu baskılara dayanamayan Tahsin Kaya görevinin bitmesine 6 ay kala başkanlıktan istifa eder. Gerekçe olarak “Aziz ve Muhittin ikilisinin baskılarına dayanamadım. Beni yönetime getirirken Fenerbahçe’yi topluma açmama yardımcı olacaklarına söz vermelerine karşı sonradan tamamen ters bir davranış içine girdiler” der.
1990’da Aziz Yılmaz ve Bulgurlu bu defa da Tahsin Kaya’nın ikinci başkanı Metin Aşık’ı yönetime getirir. Bu ikiliden Aziz Yılmaz da yönetime girer, Bulgurlu ise dışarıda kalır. Muhittin Bulgurlu huylu huyunca yine dışarıdan Metin Aşık’a birtakım baskılar yapmaya çalışır. Oysa Metin Aşık kulübe kendi cebinden 10 milyar liraya yakın para hibe ettiği gibi kulüp için mükemmel modern tesisler de yaptırmıştı. Aziz Yılmaz, Metin Aşık’tan çok memnun görünüyor ve onunla kader birliği yapıyordu. Metin Aşık’ı yemeye kararlı olan Muhittin Bulgurlu’nun bu defa Aziz Yılmaz’la arası bozuldu ve Birleşik Grup da 1. Birleşik Grup, 2. Birleşik Grup diye ikiye ayrıldı.
Bugün de görüleceği gibi yönetimin bir kesimi Muhittin Bulgurlu’yu bir kesimi de Aziz Yılmaz’ı tutuyor. Özetle Fenerbahçe’nin başına gelen birtakım Humeyni tipi grup liderleri, kulübü, sosyal, siyasal ve koltuk kavgalarının odak noktası haline getirmiştir. Bu yüzden tapulu toprağını satıp çağın gerisine düşüp, üstelik de 30 milyar liralık borç sarmalına girmiştir. Buna karşın kulüp sayesinde ise ülkemizde güçlenmiş, isimleri sınırlarımızı aşmış birtakım kahramanlar oluşmuştur.
Halit Deringör | 26 Ocak 1992 – Cumhuriyet Gazetesi
22 Ağustos 1985 tarihinde oynanan ve 0-0 berabere bitmesine rağmen Fenerbahçe’nin TSYD Kupası’nı kazandığı Fenerbahçe-Beşiktaş derbisi ardından İslam Çupi kahkaha ihracatı ile bağladığı bir yazı kaleme almış ama okuduğunuz vakit pek de gülemiyorsunuz. Türk futboluna dair karamsar fakat keyifle okuyacağınız bir yazı…
Not : Yolunuzu, üstadın yazılarının derlendiği IslamCupi.org adresine düşürmeyi unutmayın.
Eylül’de Kahkaha İhraç Edeceğiz
Bizim final, bizim şehir İstanbul ve bizim stat İnönü’de, Fenerbahçe ile Beşiktaş arasında oynandı…
Çok samimi Çarşamba… El ele biz bize, diz dize bir kalabalık…
Bizim finali bizim şehirden, bizim stadımızdan TIR’a koyup, Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun herhangi bir başşehrine taşısa idik; bu final baş merak olmaz, kapı elli dansöze oryantal yaptırıp, lokumun Hacı Bekir’lisini avanta dağıtsa idik, bu finali ancak bir-iki bin adama ya seyrettirirdik, ya seyrettiremezdik…
Ama bizim final, bizim şehir İstanbul, bizim stat İnönü’de olunca, Fenerbahçe ve Beşiktaş’ı (Tanrı insanı, insansız bırakmasın…) kırk bine yakın insan seyretti…
Shirley Bassey’nin konserini 1000, Fellini’nin filmini 500 kişinin seyrettiği İstanbul metropolünün kültür ibresi, 40 bin kişilik bir ordu ile İnönü Stadı’nın kapılarına koşuyorsa, o zaman “hayatta en hakiki mürşit ilimdir” sözünü, okul girişlerinden kazıyıp, getirip, stadların santralarına yazmak gerekir…
Avrupalı, seyredeceği şey konusunda kılı kırk yarar, kötüyü protesto için kötüye gitmezken, bizim seyirci, işsizlikten olacak geliştirdiği seyir tevazuu içinde, dünkü finalde zevkten altıgen oldu; auta giden şutları, basit ve tesadüfi yapılmış çalımları, oyunu yavaşlatan aklı, geri pas şampiyonlarını çılgınca alkışlayarak, akıl hastanesi ile stadyumu Türkiye’de yeniden tarif edilmesi gereken kavramlar olarak ceza sahasının üstüne getirdi.
Topun şuursuz yuvarlanışı ve bu yuvarlanışı kuran on Fenerbahçeli ve on Beşiktaşlı oyuncu 90 dakika sadece oynadılar, fakat oynadıkları şeyi tüm gayretlerine rağmen, futbolun şiirine ve güzelliğine çeviremediler…
Çünkü oyun, oyun olmaktan çıkıp futbola dönüşse idi, oyuncular oyunculuktan çıkıp futbolcu olabilselerdi, özellikle Beşiktaş’ın kaçırdığı mutlak 5-6 yüzde yüzlük gol pozisyonu kaçmaz, gol olurdu… Kaçan ise, Fenerbahçe’nin elinde kalan kupa olurdu.
Türkiye’nin futboldan çıkıp oyun dönemine girdiği 1985’lerde, mevsimin ilk finali de tarihi determinizme uyarak, futbol olmaktan kaçıp, oyun haline gelmiştir.
Oyunun oyuncuları Beşiktaş’ta, Samet, Kadir, Rıza, Metin, Ali; Fenerbahçe’de İsmail, Abdülkerim, Pesiç ve Şenol’du…
Şimdi Bordeaux’yu, Atletico Bilbao’yu, Lodz’u ve Eylül ortası ile Ekim başını düşünüyorum.
Oyun oynayanlarla, futbol oynayanlar karşı karşıya gelecekler… O zaman Türkiye olarak yine Avrupa’ya kahkaha ihraç edeceğiz. Kahkaha ihracatı, ihracat seferberliğinde, Özal’ın bile düşünmediği yeni bir kalem olacak.
Demokrat Partili Fenerbahçe Başkanlarının Sonuncusu
Medeni Berk; Başbakan Yardımcısı ve İmar Bakanı, Fenerbahçe’nin Demokrat Partili son başkanı. Kısa sürecek başkanlığına stadın inşası görevini yerine getirmek için atanan, 27 Mayıs ile bunu yerine getiremeden sahneden çekilmek zorunda kalan bir “teknokrat”. Agah Erozan ile başlayan “Fenerbahçe’nin Demokrat Partili Başkanları” serimize Medeni Berk ile devam ediyoruz. Okul yıllarında başlayan cemiyetçilik serüveni, ilerleyen yaşında bile vazgeçmediği mesleği, tenise olan tutkusu, günümüzde halen varlığını sürdüren bir holdingin gelişmesinde oynadığı rol, siyasi tarihimizde silinmez izler bırakmış kişilerle tesadüfen kesişen yolu… Medeni Berk’in, Fenerbahçe’nin 24. Başkanının hayatı.
Mehmet Medeni Berk, asker bir babanın dört çocuğundan biri olarak 1913 yılında Medine’de dünyaya geldi. O yıllarda Arabistan topraklarında görev yapan bir Osmanlı Subayı olan Hamza Bey, oğlunun doğduğu şehrin Müslümanlarca kutsal olarak addedilmesinden etkilenerek ona “Medeni” ismini verdi.s
Aslen Niğde’nin Çimeli köyü kökenli olan Hamza Bey ailesinin Medine’den sonraki durağı İzmir oldu. Medeni Berk; ilk, orta ve lise öğrenimini bu şehirde tamamladıktan sonra İstanbul’da İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi’nde (İİTİA) üniversite hayatına başladı. Berk’in faal ve başarılı bir öğrenci olduğu, son sınıftayken, okulun “Talebe Cemiyeti Başkanı” seçilmesinden anlaşılmaktadır.
Medeni Berk, mezun olduktan sonra da cemiyet faaliyetlerine devam edecek; bu defa da merkezi Ankara’da bulunan “İktisat ve Ticaret Mektebi Mezunlar Cemiyeti”nin yeni açılacak İstanbul şubesinde, “Daimi Temas ve Bağlılık Kolu” yöneticisi olarak görevlendirilecekti. Üyeler arası iletişimi ve koordinasyonu sağlamanın esas olduğu bu iki görev, Berk’in hayatının sonuna kadar çeşitli cemiyetlerde alacağı görevlerin nüvesidir.
“Benim Asıl Mesleğim Bankacılıktır”
Medeni Berk’in 1936 yılında mezun olduktan sonraki ilk işi, Tekel İdaresi’nde muhasebe memurluğu oldu. Bir süre bu görevi yürüttükten sonra, “asıl mesleğim” diyeceği ve her ne kadar siyasi hayatı dolayısıyla ara verecek olsa da zirvede tamamlayacağı bankacılık kariyerine Ziraat Bankası’nda müfettiş olarak adım attı. Bankanın Mersin ve İzmir şubelerinde müdür olarak görev yaptı. İzmir’de görevliyken, DP’nin 1950 yılında iktidara gelişi ise kaderini değiştirdi. Başarılı bir bankacı ve faal bir idareci olarak, iktidara gelen yeni partinin dikkatini çekti ve Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne (TARİŞ) genel müdür vekili olarak atandı.
DP iktidarının ilk beş yılında tarımsal üretim kayda değer şekilde artış göstermişti. Hükümetin, dış kaynaklı kredilerden ayırdığı pay ile birlikte, sektöre yapılan yapısal yatırımlar ve iklim şartlarının olağanüstü etkisiyle açıklanabilecek bu üretim fazlalığı göz önüne alındığında, TARİŞ’in bu dönemde önemli bir işlevinin olduğu söylenebilir.
Medeni Berk, kurumun üst yönetiminde bir yıl görev yaptı. Bu onun büyük çaplı bir devlet kurumunda genel müdürlük seviyesindeki ilk deneyimiydi. 10 Haziran 1951 yılında ise asıl mesleği olan bankacılığa yükseldiği pozisyonda geri döndü. Türkiye Emlak ve Kredi Bankası’nın (TEKB) genel müdürü oldu. 1957 Yılına kadar sürdürdüğü bu görev, kariyer yaptığı bankacılık ile birlikte, ülke ekonomisinin sonraki dönemlerde etkin bir faktörü olacak, inşaat sektörü üzerinde de uzmanlaşmasını sağlayacak; ona İmar ve İskan Bakanlığı ve sonrasında Fenerbahçe Başkanlığının yolunu açacaktır. Bankanın temel görevi ülkede planlı imar çalışmaları yapmak, gerektiğinde bunlara kredi sağlamak ve finansmanını planlamaktı. Bu bağlamda Berk ilk etapta İstanbul Kalamış ve Levent’te konut inşaatlarına başlanacağını duyurdu.
Sözü edildiği gibi inşaat sektörü ülke için yeni bir sektördü. İktidara yeni gelen DP, elde ettiği kamuoyu desteğini kaybetmemek için kalıcı propagandatif unsurlar yaratmak istiyor, bunu da imar çalışmalarına başlayarak sağlamayı planlıyordu. Bu bağlamda Berk’in pozisyonu hayati bir önem kazandı.
Medeni Berk’in yönettiği TEKB’nin en büyük projesi 1954 yılında eski adı “Baruthane” olan bölgeyi satın almasıyla başladı. Sonradan bölge halkı arasında yapılan oylama ile “Ataköy” adını alacak bölgedeki konutların temeli seçimlerden hemen önce 1957 yılında atılacaktı. Berk, sektördeki gelişmeleri izlemek ve gerekli bağlantıları kurmak için 1954 yılında Almanya seyahatine çıktı. Burada yaptığı temaslar onu, devletler nezdinde Bonn ve Berlin’de yürütülen Türk-Alman ticari görüşmelerinde Türk heyetinin teknokrat bir üyesi haline getirdi. Berk’in Almanya ile inşaat sektörü üzerinden kurduğu bağlantı DP’nin iktidarının ikinci yarısında 1956 yılında büyük miktarda bir kredi anlaşması ile sonuçlandı. Almanya’dan 75 milyon liralık yapı malzemesi ithalatı için gerekli kredi, Almanya’ya giden Berk tarafından sağlandı. Berk’in yedi yıllık iş hayatındaki bu hızlı yükselişi ve başarısı ona yeni görevler verilmesine neden oldu. Cemiyetçilikteki tecrübesi de göz önüne alınarak Kızılay Yönetim Kurulu üyeliği için önerildi ve seçildi. Aynı zamanda Berk, ilginç bir halef-selef hikayesini de içerisinde barındıran, Türkiye Tenis Federasyonu (TTF) Başkanlığı görevini de yürütüyordu.
Oyun – Set – Maç
Medeni Berk’in hayatında tenis sporunun özel bir yerinin olduğu açıktır. Berk, 1955-1975 yılları arasında tenis camiasının içerisinde sevilen bir kişilik olarak yer almakla kalmamış, çeşitli tenis kulüplerinin başkanlığını da yapmıştır. Bu dalda kariyerinin zirvesine TTF Başkanı olarak ulaşmıştır.
Şüphesiz İmar Bakanı olması ve kulübün Menderes’e stadın inşası için yaptığı talep, Berk’in Fenerbahçe Başkanı olmasındaki en önemli etkendir. Bununla beraber, Berk’in cemiyetçiliğini spor yönetimi ile bir potada erittiği tenis yöneticiliğinin, Fenerbahçe Başkanlığına zemin hazırladığı söylenebilir.
TEKB’in Genel Müdürü Berk’in Tenis Federasyonu başkanlığına getirileceğine ilişkin haberler 1955 Haziran ayında basında yer almaya başladı. “Tenis camiasındaki olumlu çalışmalarıyla tanınan” Berk, o zamanki yönetmelikler gereği Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) tarafından kendisine teklif edilen görevi kabul ederek görevine başladı. Berk’in bu göreve gelmesi federasyonun işleyişi için önemli bir değişikliği de beraberinde getirmiş, uzun yıllardır İstanbul’da olan TTF’nin merkezi Ankara’ya taşınmıştır. Bu taşınmanın ardından Berk, bir görev daha aldı ve Ankara Tenis Kulübü’nün yönetim kurulu üyeliğine seçildi. 1957 yılında Federasyon’da önemli yapısal bir değişik oldu ve Masa Tenisi Federasyonu, TTF’den ayrılarak özerk bir yapıya kavuştu. Berk, bu yeni federasyonun da başkanı olmuştu.
Medeni Berk’in federasyon başkanlığı parlamentoya girmesiyle sona erse de, tenis sporundaki yöneticilikleri sona ermedi. Aynı zamanda Fenerbahçe Başkanı olarak görev yaptığı 25 Nisan 1960 yılında Tenis Eskrim ve Dağcılık (TED) Kulübü’nün fahri başkanı oldu. Berk’in 27 Mayıs’tan sonra cezaevinden çıkışıyla yeniden başlayan yoğun iş hayatı, tenis yöneticiliğine on yıla yakın bir süre ara vermesine neden olacak, fahri başkanı olduğu TED’e 1974 yılında başkan seçilecekti. TED’in 1946’dan beri aralıksız düzenlediği İstanbul Tenis Turnuvası 1975 yılında uluslararası bir kimliğe kavuşacak ve onun döneminde ilk defa uluslararası puanlı bir turnuva haline gelecekti.
Halef – Selef
Fenerbahçe ve Galatasaray’ın kuruldukları yıllarda başlayan rekabeti bugün yüz on yaşına ulaşmış durumda. Bu rekabet tarihinin içerisinde birçok ilginç hikaye ile olduğu da bir gerçektir. Bunlardan bir tanesi de iki arkadaş olan Medeni Berk ile Ulvi Yenal’ın 1957 yılındaki görev devir teslim hikayesidir.
1908 yılında doğan Ulvi Yenal, Galatasaray Lisesi’ni bitirdikten sonra İİTİA’da öğrenim hayatına devam etmiştir. Medeni Berk ile tanışıklığı aynı okulda okumaları dolayısıyla üniversite yıllarına dayanmaktadır. Yenal, Galatasaray ve Milli Futbol Takımı’nın başarılı bir sporcusu olarak spor hayatının içerisinde yer almış; 1953 yılında Galatasaray Spor Kulübü’nde başkanlık yapmıştı.
İkilinin halef-selef olarak yollarının kesişmesine Medeni Berk’in 1957 seçimleri ile parlamentoya girişi neden olmuştur. TEKB Genel Müdürü olan Berk, yasa gereği devlet memurluğundan istifa edince yerine atanan isim okul arkadaşı Ulvi Yenal’dır. Bu atamayı konumuz kapsamına alacak kadar ilginç yapan ise peşi sıra gerçekleşen ikinci atama olmuştur. Berk’in milletvekili olmasıyla boşalan TTF’ye başkan olarak atanan isim yine Ulvi Yenal olacaktır. Gerçekleşen bu iki atamada Medeni Berk’in etkisi olduğuna dair bir bilgiye rastlanmasa da, ikilinin okul yıllarına dayanan geçmişlerinin bu olasılığı kuvvetlendirdiğini söyleyebiliriz.
Emrivaki
DP, 1957 seçimlerine üzerindeki iktidar yorgunluğunu hissederek ve 1954 seçimlerinde Türk siyasi tarihinde alınan en yüksek oy oranına bir daha yaklaşamayacağını bilerek girdi. Parti puan kaybediyor, muhalif unsurlar ve ana muhalefet partisi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) toplum üzerindeki etkisini arttırıyordu. Şüphesiz bu durumun farkında olan Adnan Menderes’in, yaklaşan seçimlere yeni bir planla girmesi normaldi. Bu plan seçimlerden sonra oluşturmayı planladığı İmar ve İskan Bakanlığına, politikadan gelen bir bakan yerine teknokrat bir ismi getirmekti.
Bu doğrultuda, hem finans hem de inşaat sektöründe faaliyet gösteren devlet bankası TEKB’nin Genel Müdürü Berk, kendi deyimi ile bir “emrivaki” sonucu milletvekili adayı yapıldı:
“Siyasi hayata atılışım da çok ani olmuştur. Siyasi hayata atılmadan önce de hiçbir partiye mensup olarak çalışmamışımdır. Kaldı ki benim formasyonum da politikacı değildir. Mesleğim hep ağır basmıştır. 1957 senesinin bir gece yarısı Adnan Menderes’in emrivakisi ile siyasete girdim. O güne kadar partiye kayıtlı bile değildim. İtiraz edecek oldum, ‘listeler seçim kuruluna verildi’ dediler. İdarecilik mesleğim nedeniyle halk beni Halk Partili zannediyordu”
Her ne kadar Berk tarafsız bir devlet memuru olarak gözükse de, görevi ve konumu gereği doğrudan Hükümetin emrinde çalışıyor ve verilen direktiflerle hareket ediyordu. Nitekim 1989 yılında kendisi ile yapılan bir röportajda şöyle diyecektir :
“Dönemin Başbakanı rahmetli Menderes, Türkiye Emlak Kredi Bankası’nın halkı konut sahibi yapması için devletin ve devlet kuruluşlarının büyük arsaları satın almasını emretmişti. Benim genel müdürlüğüm sırasında Ataköy’deki 4 milyon metrekarelik araziyi 60 milyon liraya satın almıştık.”
Hiçbir partiye üye olmama/olamama durumunu, 1988 yılında yaptığı açıklamada tarafsızlığını kanıtlamak için ortaya koymuş olsa da; bu durumun isteğe bağlı olmayıp, yasa gereği bir zorunluluk olduğu ortadadır. Nitekim Berk, 27 Ekim’de yapılacak seçimlerden kısa bir süre önce görevinden istifa etmiş ve Niğde’den milletvekili adayı olarak girdiği seçimi kazanarak XI. dönem milletvekilleri arasında yerini almıştır. Seçimler sonucunda, önceden tahmin edildiği gibi, 1954 seçimleri sonrasında iki başat parti arasında açılan makas daralmış, DP’nin %47,87’lik oy oranını, CHP’nin aldığı %41,09’luk oy oranı izlemiştir.
Menderes’in Yakın Çalışma Ekibinde
Hükümet kurma çalışmalarına başlayan Menderes’in bu dönemde yanından ayırmadığı isim Medeni Berk’tir. Berk artık Menderes’in yakın çalışma ekibi içerisindeydi. Seçimden sonra başlayan hükümeti kurma çalışmalarının tamamlanmasının ardından, 23. Cumhuriyet Hükümeti, Başbakan Menderes tarafından 25 Kasım 1957’de kuruldu. Planlandığı gibi Medeni Berk İmar ve İskan Bakanı olmuştu. TBMM’de hükümet programını okuyan Menderes’in, “Memleketimiz yollar, köprüler, limanlar, sulama tesisleri, enerji santralleri, havalimanları gibi sanayinin, tarımın, kısacası vatan savunmasının yüzde yüz ihtiyaç duyduğu temel yatırımlarla donatılmıştır. (….) Daha birçok tesis ve eserler ya bitmek üzeredir ya da bitmeye çok yaklaşmıştır. Bunların da hizmete girmesi halinde hissedilecek ferahlığın derecesini tahmin etmek zor olmasa gerektir.” ifadesi, onun imar çalışmalarını ülke savunması ile eşdeğer görecek kadar önemsediğini ortaya koymuştur.
Berk’in başında olduğu bakanlık bu dönemde henüz resmen kurulmamıştı. Bu tezat, bir ayı aşkın bir süre daha devam edecek, 27 Aralık 1957’de bakanlığın teşkilat kanunu hazırlanacak ve 1958 yılının ilk günlerinde ise resmi kuruluş gerçekleşecekti.
Berk’in başında olduğu bakanlık; Bursa, İzmir, Erzurum, İstanbul başta olmak üzere büyükşehirlerin imar planları üzerinde yeni düzenlemeler yapmak için çalışmaya başladı. Bu arada Berk, Başbakan’ın yakın çalışma ekibindeki yerini koruyor ve Ege Bölgesi’ne yapılan gezide Menderes’in yanında yer alıyordu. Subaylar için yapılan 432 hanelik lojmanın teslim töreninde bizzat yer alan Berk, “Ucuz konut davasının yakın zamanda gerçekleşeceğini” de söylüyordu.
Menderes’in imar faaliyetleri içerisinde en önemsediği şüphesiz İstanbul Boğazına yapılacak köprüydü. Bu inşaatın planlanması için Berk’ten brifingler alıyor, aynı zamanda otel inşaatlarının hızlandırılması için direktif veriyordu. Boğaz Köprüsü’ne Menderes’in verdiği önemi hatırlatan Berk, 1980 yılında şu açıklamayı yapacaktır:
“Yazık oldu Menderes’e! Her zaman ağzından Boğaz Köprüsü’nün yapıldığını görmeden Allah canımı almasın dileğini eksik etmezdi.”
İmar
DP’nin son üç yılında ülkede inşaat üzerinden bir propaganda yürütüldüğü ortadadır. O kadar ki, Başbakan Menderes ve İmar Bakanı Berk Adana’yı ziyaretlerinde Mimar Sinan’ın kastedildiği “Koca Sinan’ın Halefi Menderes” pankartıyla karşılanacaktır. Gerileyen ekonomik değerler, partideki iktidar yorgunluğu ile birleşince muhalif unsurlara baskıların artmasına neden olmuş; parti, kamuoyundan destek bulmak için imar faaliyetlerini propaganda öğesi olarak kullanmaya başlamıştır. Bu görüş muhalefet tarafından da birkaç platformda dile getirilmiştir. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde düzenlenen ‘İmar ve İskan Haftası Konferansı’nda İnşaat Mühendisleri Odası Başkanı Feyyaz Köksal, “İmarın günlük siyasete alet edildiğini” söyledikten sonra Medeni Berk ile aralarında kısa süreli bir tartışma bile yaşanmıştır.
TBMM’de de hükümetin yürüttüğü bu faaliyetler zaman zaman eleştirilmiş, bu eleştirilere karşılık Berk’in cevabı “İmara moda olsun diye girişilmemiştir. İmar gelişen şartların doğal bir neticesidir” olmuştur. Muhalefetin eleştirilerinin temelinde imar çalışmalarının köyler yerine şehirlerde başlamasıydı. Nitekim uzun vadede muhalefet eleştirilerinde haklı çıkacak; plansız imar, büyükşehirlere göçe neden olacak, tarımsal üretim zayıflayacak ve ekonomik gelişim yalnızca inşaat sektörüne endekslenecekti.
Politik Zirve
Medeni Berk, genel müdürlük yaptığı yıllarda olduğu gibi bakanlığı döneminde de yurtdışı ile olan temaslarını sürdürdü. Berk, bakan olarak ilk yurtdışı seyahatini Londra’ya yaptı. Londra’da inşa edilen yeni mahallelerin planlarını inceleyen Berk, kısa süre sonra Batı Almanya’nın başkenti Bonn’a gitti ve Ekonomi Bakanı Ludwig Erhard ile bir dizi görüşme yaptı. Alman Bakanın iade-i ziyareti ise İzmir Enternasyonel Fuarı’nın açılışında gerçekleşti. Berk, bu dönemde Menderes tarafından kurulan Ekonomik Koordinasyon Kurulu’nun da üyesiydi. Başbakan, onun ekonomi bilgisinden de yararlanmak istiyor; hükümet, tüm gücüyle, bozulan ekonomiyi düze çıkarmak için çareler arıyordu. Berk, Avrupa Ekonomik İşbirliği Teşkilatı’nın toplantılarına, Merkez Bankası ve Kamu İktisadi Teşekkülleri’nin (KİT) genel müdürleri ile birlikte katılıyordu.
Berk’in politik yaşamının zirvesine 11 Aralık 1959 yılında yapılan kabine değişikliği ile ulaştı. Menderes, yakın çalışma grubundaki İmar Bakanını ikinci adamı yapmaya karar verdi. 27 Mayıs’a kadar taşıyacağı bu unvan ile Berk’in verdiği siyasi hayatının ilk ve tek politik demeci ülke gündemine bomba gibi düşecek, bu demeç aylar sonra Yassıada’da yargılanırken avukatları tarafından savunmasına bile eklenecektir.
Medeni Berk, 27 Mayıs’tan tam iki ay önce, ülke artık darbe zemininde ilerlerken İzmir’e bir seyahat gerçekleştirdi. Çeşitli kurum ve kuruluşlarının müdürleri görüşmeler yaparak, iş adamlarından partisi için destek istedi. Bu ziyaret sonrasında Berk’in “Seçim İlkbaharda, seçimin yaklaştığı açıkça görülmektedir. Artık elle tutulur hale gelmiştir” açıklaması gündemi sarstı.
Her ne kadar sonraki gün açıklamasının yanlış anlaşıldığını ileri sürse de, bu durum, siyasiden çok bir teknokrat olan Berk’in üzerinde toplumsal bir baskı olduğunun açık bir göstergesiydi. Bir anlamda Berk’in siyasi hayatı Yassıada öncesinde bu demeçle fiilen bitmiştir. Sırada ajandasında yer alan bir diğer konuyla, Fenerbahçe ve onun inşa edilmesi gereken stadıyla ilgilenmek vardı.
Fenerbahçe Stadı
Medeni Berk’in Fenerbahçe başkanlığına atanması ile sonuçlanan olaylar 1959-1960 futbol sezonunun ikinci yarısı ile başladı. Kulübün neredeyse tüm branşlarda elde ettiği 9 şampiyonluğa, futbol takımının Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası’nda tur atlamasına rağmen; aynı turnuvada üçüncü maçta kaçan ikinci tur şansı ve sonrasında ligde sergilediği inişli-çıkışlı grafik, kulüp içerisinde muhalefetin sesini yükseltmesine neden oldu. Fenerbahçe, tarihinin en başarılı sportif dönemlerinden birini yaşamış olsa da, muhalif gruplar daha 1959 kongresinde, mevcut başkan aynı zamanda TBMM Başkanvekili Agah Erozan’a eleştirilerinin merkezine “çok para harcanıyor” önermesini koymuşlardı.
Muhalifler, sahada işlerin kötüye gitmesiyle de Agah Erozan’ın yerine yeni bir DP’li başkan adayı aramaya başladılar. Yıllardır yılan hikayesine dönen stadın inşası konusu çözülmesi gereken en büyük sorundu. O güne kadar birçok başkan adayının bir numaralı seçim vaadi artık gerçek kılınmalıydı. Rüştü Dağlaroğlu’na göre stat sorunu öyle bir hale gelmişti ki, artan inşaat maliyetleri dolayısıyla stadın yapımı artık kulübü yönetmeye talip olanların vaatleri arasında bile değildi.
Politik görüşleri farklılık gösteriyor olsa da kulübün sağlayacağı faydayı göz önünde bulunduran muhalif gruplar, Başbakan Menderes’in kapısını çalmadan önce birkaç DP’li milletvekilini başkan adayı olarak ortaya atıp adeta nabız yokladılar. Basında haber olan bu milletvekillerinin Fenerbahçe’nin stat sorununu çözemeyeceği ortadaydı.
Bu aşamada kulüp içindeki muhalefet dinamiklerini hızlandıran bir gelişme daha oldu. Önceleri söylenti olarak başlayan ve toplantılarda dile getirildiğinde kimsenin inanmadığı , Galatasaray’ın Fenerbahçe Burnu’nda bir arazi alarak buraya bir tesis yapacağı haberinin gerçek olduğunun anlaşılması ile muhalefet grubu Ankara’yı ziyaret kararı aldı. Galatasaray Başkanı DP’li Sadık Giz’in yalnızca bir milletvekili olmasına rağmen kulübüne Fenerbahçe semtinde bir tesis kazandırması, Fenerbahçe Stadı’nın inşa edilmesini kulüp için bir zorunluluk haline getirmişti.
Fenerbahçe heyeti 23 Ocak 1960’da Başbakan Menderes’i makamında ziyaret etti. Toplantıda yer alanlardan biri de Başbakan Yardımcısı Medeni Berk’ti. Fenerbahçe heyeti stat sorununun çözmek için Menderes’in yardımına ihtiyaç duyduğu kadar, projenin teknik bir kişi tarafından yönlendirilmesi gerektiğinin de farkındaydı. Bu bağlamda TEKB Genel Müdürlüğü ve İmar Bakanlığı geçmişi dolayısıyla Berk’in başkan olması için Başbakandan “izin istendi” Medeni Berk böylece Fenerbahçe’nin başkanlığına atanmış oldu.
Fenerbahçe heyetinin ziyareti, ertesi günün gazetelerinde Menderes’in ağzından “Stad işinizi olmuş sayın, Fenerbahçeliler müsterih olsunlar” demeciyle duyuruldu. Başkan adayı olarak Medeni Berk ismi ise ziyaretten beş gün sonra gazetelerde yer aldı. Şubat ayında; belediye başkanı, banka müdürleri tarafından kurulan komite stadın inşa maliyetini 6 milyon lira olarak belirlerken , Medeni Berk Fenerbahçe kulübüne üyelik için resmi başvurusunu yapıyordu.
Ve Kongre
Kongre tarihi olarak seçilen 6 Mart yaklaşırken muhalefet grubu, aday olmamaya ikna etmek için Başkan Erozan’ı ziyaret etti. O ziyarette yer alan ve kongrede Medeni Berk’in listesinden seçime girse de seçilemeyecek olan Avukat Sadun Erdemir; Agah Erozan’a stadın bir an evvel yapılması için Medeni Berk’in başkan olması gerektiğini uygun bir dille anlatıp, aday olmamasını istediklerini anlatır. Stat konusunda yapılan açıklamaya ve Menderes’in Medeni Berk ismine yaptığı açık yönlendirmeye rağmen Erozan’ın cevabı olumsuz olur.
Başarısız bu girişim muhalefetin seçimi kazanacaklarına olan inancından bir şey götürmemişti. Muhalif Kadıköy Grubu’nun sözcüsü Semih Bayülken gazetelere şu açıklamayı yaptı: “Kongreyi kazanacağımıza eminiz. Çünkü üç yüz elli azamız var. Esasen bu topluluk bugünkü idare heyetinin tutumunu beğenmediğini fevkalade kongre talebiyle zaten ifade etmiştir.”
Böylece kongrede iki DP’li adayın yarışacağı kesinleşmiş oldu. Kongreye üç gün kala kulisler hareketlendi. Muhalif grubun Menderes’le yaptığı görüşmede sözcülük yapan Rüştü Dağlaroğlu, Erozan tarafına geçerek iktidar listesine girdi. Kongre Kadıköy Süreyya Sineması’nda yapıldı. Erozan’ın, İsmet Uluğ, Raif Dinçkök, Rüştü Dağlaroğlu, Müslim Bağcılar’dan oluşan listesine karşı; kongreye katılan 388 üyenin 379’unun oyunu alan Medeni Berk ve listesi seçildi.
Kongre konuşmasının sonunda partili rakibini onore eden Erozan, “Oylarınızı seve seve Medeni Berk’e verin” demiş , kongre sonrasında da “Fenerbahçe’ye hizmet etmek için idareci veya başkan olmak şart değildir. Her zaman ve her yerde hizmete hazırız. Yeni idare heyetine başarılar diliyorum. Fenerbahçe’ye hizmet etmenin zevki büyüktür.” diyerek rakibini kutlamıştır.
7 Mart’ta toplanan Yönetim Kurulu aralarındaki görev paylaşımını şu şekilde gerçekleştirdi: Medeni Berk – Başkan Hasan Kamil Sporel – İkinci Başkan Fikret Kırcan – Genel Kaptan Faruk Ilgaz – Genel Sekreter Talat Ataman – Muhasebeci Kemal Atakul – Veznedar Fahri Atabey, Bülent Büyükyüksel, Müzdat Yetkiner – Üyeler.
İki Farklı Görüş
Medeni Berk’in seçilir seçilmez ilk işi tahmin edileceği gibi stat inşaatını ele almak oldu. Seçimden sonraki gün yapılan yönetim kurulu toplantısının sonunda Berk, TEKB Genel Müdürüne stat projesi üzerinde çalışması için direktif verdi. Berk, toplantı sonunda Başbakan Menderes’ten de randevu alarak, zaman geçirmeden projeye başlamak için önemli bir hamle yapmıştı.
Fenerbahçe Yönetim Kurulu, Berk başkanlığında 8 Mart’ta Park Otel’de Menderes’i ziyaret etti. Menderes görüşmede 50.000 kişi kapasiteli bir stadın ve kulüp lokalinin inşasına hemen başlanması için talimat verdi. Görüşme, Menderes’in 10 Mart stadı ziyaret etmeye karar vermesiyle sona erdi.
Fenerbahçe yönetim kurulu 9 Mart gününü kulüp merkezinde geçirdi. Menderes’in sonraki gün stadı ziyareti öncesi proje üzerinde çalışmalar yapıldı. Bu arada TEKB’in uzmanlara yaptırdığı incelemenin sonuçları hızla kulübe ulaşmış, stadın mevcut yerinde inşa edilmesi görüşü, arsasının satılarak buradan elde edilecek finansmanla Fikirtepe’de alınacak bir arsaya stat ve spor tesisi yapılması görüşünün gölgesinde kalmıştı. Uzmanlar, Fikirtepe’de yeni bir stat yapılmasını daha uygun görüyor , sonraki yıllarda kulüp başkanı olacak o günün yönetim kurulu üyesi Faruk Ilgaz da bu görüşü destekliyor, hatta projenin sunumunu Medeni Berk’e bizzat yapıyordu.
Stadyum Yerinde Kalıyor
Fenerbahçe’nin heyecanla beklediği Menderes’in stadı ziyareti, Başbakan’ın “çıkan bir işi” dolayısıyla gerçekleşmedi. Kamuoyunun konuya olan ilgisi, Başbakanın gerçekleşmeyen ziyareti sonucunda azalmış olsa da, Fenerbahçe camiası kendi içerisinde ortaya atılan iki görüşü tartışmaya başladı.
27 Mayıs’ın ayak seslerinin duyulmaya başlandığı Nisan ayının 15’inde toplanan Yönetim Kurulu, Kulüp Danışma Kurulu’na konu ile ilgili fikirlerini belirtmelerini isteyen birer mektup göndermeye karar verdi. Bu arada iki görüşün detayları da netleşmişti.
İlk görüş şuydu: “Mevcut Stadın genişletilmesi ve ahşap kapalı tribünün yerine daha fazla seyirciyi alabilecek betonarme bir tribün inşa ettirilmesi.”
Buna karşı öneri sürülen ikinci görüş ise “Fikirtepe’de bütün tesisleri ihtiva eden bir spor sitesi inşa edilerek, mevcut stadın yeni stat inşa edilinceye kadar kullanılması ve müteakiben satılması.”
İki görüşün çarpışmasından ilk görüş galip çıktı. Faruk Ilgaz, yönetim kurulu içerisinde bile ikinci görüşü savunurken yalnız kalmıştı. Ilgaz yıllar sonra konu ile ilgili şu açıklamayı yaptı: “Bu teklif kulüp üyelerince iyi karşılanmadı. Özellikle eski üyeler birçok hatıralarının bulunduğu bu stadın satılması fikrine karşı çıktılar.”
Uzmanların ortaya koyduğu projeye karşın, futbolun İstanbul’a geldiği andan itibaren kesintisiz olarak oynandığı statlarındaki geçmişlerinden vazgeçmek istemeyen üyelerin görüşlerinin öne çıkması, yaklaşan 27 Mayıs öncesi ülkenin içinde bulunduğu kriz günleri stat meselesinin rafa kalkmasına neden olacak; Fenerbahçe, Papazın Çayırı’nda kalacaktı.
İki Başkanlı Sezonun Sonu
1959 – 1960 sezonu fiilen iki başkanlı bir sezondur. Agah Erozan’ın yönetiminde başlayan sezon Medeni Berk’in yönetiminde sona ermiştir.
Stadı inşa etmesi için getirildiği başkanlık görevi sırasında Medeni Berk’in kulübün sportif faaliyetlerine herhangi bir katkısı ya da müdahalesi olmadı. Futbol şubesi karışıklıklar içerisinde girdiği sezonu, 27 Mayıs’ın gerçekleşmesinden iki hafta sonra oynanan ligin son maçında 1-0 yenildiği Beşiktaş’ın ardından 5 puan farkla ikinci sırada tamamladı. Medeni Berk’in başkanlığı altında sezonun kalanında toplamda 12 maç yapan futbol takımı, bu maçlarda; 6 galibiyet, 3 mağlubiyet ve 3 beraberlik aldı. Attığı 22 gole karşılık kalesinde 16 gol gördü. Berk, başkanlığı döneminde derbi galibiyeti göremedi.
Medeni Berk, 9 Mart 1960’da stat projesi için kulüpte yapılan toplantıdan sonra futbol takımıyla tanışmış ve daha önceden Ankara’dan tanıdığı “Mikro” Mustafa Güven ile bir süre sohbet edip, başarılar dilemişti. Bu Berk’in futbol takımı ile olan ilk ve tek teması olarak kayıtlara geçti.
Medeni Berk’in yönetimindeki Fenerbahçe’nin şampiyon olan takımları, Kadınlar Voleybol ve Atletizm takımları oldu. Fenerbahçe’nin kadın voleybolcuları hem İstanbul hem Türkiye şampiyonu olarak sezonu tamamladılar. Basketbol Erkek takımı İstanbul ikincisi olduktan sonra, Federasyon kupasını kazanarak katılmayı hak kazandığı Türkiye şampiyonasını beşinci sırada tamamladı. Basketbol Kadın ve Boks takımları İstanbul şampiyonalarında ikinci oldular.
Kaynaklarda geçen, Medeni Berk’in Fenerbahçe’yi tribünden izlediği tek maç 16 Mart 1960 Dolmabahçe Stadı’nda oynanan İstanbulspor maçıdır. Bir önceki hafta İzmir deplasmanında puan kaybedilmesinin ardından 2-1 galip gelinmesine rağmen, oynanan kötü futbol tribünlerde homurdanmalara sebep olmuştu. Maç çıkışı protokol girişinde Fenerbahçeli taraftarlar ile karşılaşan Medeni Berk, bir taraftarın “Fenerbahçe’yi Vatan Cephesi’ne (VC) benzettiler” sataşması üzerine sözün sahibini bir süre bakışlarıyla aramış, daha sonra stadyumdan ayrılmıştı.
Cephe ve Son Dokunuş
Ülke bu dönemde DP’nin VC’yi hamlesiyle giderek daha da kutuplaşıyordu. Partinin “vatanseverler” kişileri üye olmaya çağırdığı bu sivil toplum örgütlenmesinin gerçekte hiçbir faaliyeti yoktu. Devlet Radyosu’nun haber bültenlerinde cepheye katılan yeni üyelerin isimleri okunuyor, bu eylem çoğu zaman da tutarsızlıklarla dolu oluyordu. DP’nin sokak örgütlenmesi VC, işte bu maçtan sonra sıradan bir Fenerbahçe taraftarı tarafından ironik bir biçimde eleştiriliyordu. VC, Medeni Berk’in Yassıada’da yargılandığı davalardan birinin konusu olacaktı.
DP iktidarının sona yaklaştığı günlerde Medeni Berk’in kulüple zaten az olan ilgisi iyice kesildi. Maçtan beş gün sonra Medeni Berk, 1928–1938 yılları arasında Fenerbahçe kalesini koruyan Necdet Erdem’e futbol takımının menejerliğini teklif etti. Erdem tarafından kabul edilen bu teklif Berk’in Fenerbahçe’ye son dokunuşu oldu.
Darbe ve Kongre
27 Mayıs ile beraber Fenerbahçe bir yönetimsel boşluğun içine düştü. Mevcut başkanının da içinde olduğu 3 başkanı tutuklanmıştı. 1 Haziran’da toplanan Yönetim Kurulu, Medeni Berk’i başkanlıktan azletmedi. Bu şekilde müdahaleye açık bir destek vermek istemiyorlar, yaşanacak gelişmeleri bekliyorlardı. Toplantının sonunda basına yapılan açıklamada “Esasen kendisi idare heyeti toplantılarımıza gelmemekte ve müzakereler İkinci Reis Hasan Kamil Sporel riyasetinde cereyan etmektedir” açıklaması yapıldı. Buna göre Medeni Berk’in başkanlığının akıbetine yönetim kurulu değil kongre karar verecekti.
Yönetim Kurulu 26 Haziran’da kongre yapılmasını kararlaştırdı. Kongreye katılım düşük oldu. Kulübün 1960 yılında kongreye katılmaya hak kazanmış 600 üyesi olmasına rağmen, sadece 290 üye yeni başkanı ve yönetim kurulunu seçmek için oy kullandı. Medeni Berk’in yokluğunda ikinci başkan olarak yönetim kuruluna başkanlık yapan Hasan Kamil Sporel, Fenerbahçe’nin yeni başkanı seçilerek görevi devraldı. Böylece Fenerbahçe’nin siyasetle en sıkı ilişkilerini kurduğu DP’li başkanlar dönemi sona ermiş oldu.
Yassıada’da Bir Teknokrat
Askerler 27 Mayıs gününe başladıklarında Medeni Berk bir arkadaşının evinde ailesiyle birlikte yemek davetindeydi. Sokaktaki hareketlilikten, günlerdir yaklaşmakta olan askerin ayak seslerinin artık kapısının önüne geldiğini anlayınca teslim oldu ve hemen tutuklandı. Diğer partililerle beraber yargılanmalarına kadar geçen süreyi doldurmak için Yassıada’ya gönderildi.
Memuriyetten gelen bir teknokrat olması ve siyasete henüz 2,5 yıl önce atılmış olması Yassıada’da bazı DP’lilerin karşılaştığı kötü muamelelere maruz kalmasını bir anlamda engelledi. Bölümün devamında da görüleceği üzere Medeni Berk bu iki argümanı mahkemedeki savunmasının merkezine oturtacaktır.
Yassıada’daki tutukluluk günlerini eşi Mukadder Hanım ile olan mektuplaşmalarından anlaşıldığı üzere, çalışma hayatının bir prensibi olarak belirlediği, erken kalkarak ve kitap okuyarak geçiriyordu. Medeni Berk’in hapis hayatında eşine yazdığı mektuplardan bazı bölümlerin, hem adadaki yaşamını hem de içinde bulunduğu ruh halini yansıttığı için buraya eklenmesinin uygun olduğu düşüncesindeyiz.
“Hep arkadaşlarımın hanımları yazdı, evlerini aramışlar ve bazı şeyler almışlar. Benim teyp bantlarımın ehemmiyeti yok. Gül (kızı) üzülmüştür, ehemmiyet vermesin, yine iyisi olur… Burada nisbi bir sükûna girdik. Her gün okuyor ve okuyoruz”
“Dostlar, hakiki dostlar ve iyi gün dostları kim bilir nasıl belli olmuştur? Hiçbirine aldırma, sen yine çalışma zevkiyle bana güven. Artık sade senin ve kızım için çalışacağım. Enayi gibi tatillerimi, dinlenme günlerimizi harcamışız. Şimdi seni ve kendimi çam ağaçlarının altında veya kızgın bir denizin ortasında görüyorum. Bir hayal bile olsa ümit ediyorum. İyi dostlarımızı iyi tanı da, biz de hakiki insanları unutmayalım
“Çok erken kalkıyorum, yatağımdan, kalkmadan biraz vakit geçiriyorum. Sen daima erken kalkıp çalışmaya başlamamdan şikayetçisin. Hakikaten durabilir miyim, çalışmayabilir miyim, zannetmiyorum.”
“İşler inşallah düzelecek, ben her geçen gün daha ümitliyim. Gazeteler bile bana bir çamur sıçratmamaya gayret ve itina ediyor. Olsa idi çoktan ipliğimiz pazara çıkardı”
İddialar
Medeni Berk mektuplarında her ne kadar gazetelerde kendisi hakkında suçlayıcı haber ya da yorumlar çıkmadığından bahsetmiş olsa da Yüksek Adalet Divanı (YAD) önüne çıkacağı tarih yaklaştıkça ismi sütunlarda yer almaya başladı.
27 Mayıs taraftarı gençlerin yaptığı gösterilerde “Medeni Berk, dolarları etti terk” pankartının yer alması gazetelere haber oldu. Sonraki günlerde “yüz binlerce lira” maliyetle döşenmiş makam odasının ihtişamından bahsedildi.
Ege Bölgesi’nde faaliyet sürdüren bazı işadamlarını zorla VC’ye kaydettirdiği, buna karşı çıkanları da ekonomik olarak baskı aldığına ilişkin iddialar sözü edilen işadamlarıyla röportajlar gazetelerde yer aldı. Altan Öymen 2013 yılında piyasaya çıkan anılar serisinin 4.kitabı “Ve İhtilal”de, İş insanı Vehbi Koç’a Medeni Berk tarafından yapılan “CHP’den istifa et ve DP’ye katıl” baskısını dile getirdi.
Medeni Berk aynı zamanda devlet bankalarından VC’ye zorla bağış istemekle suçlanıyordu. Nitekim Berk, yargılaması sırasında bağış istediğini kabul edecek ancak bunu “kurumlarının iç tüzüğü izin veriyorsa” yapmalarını istediğini söyleyecektir.
Bazılarının gerçekliği tartışılabilir olan bu haber ve yorumların en dikkat çekici olanı ise CHP lideri İsmet İnönü’nün öldürülmesi ve gösteri yapan öğrencilere daha fazla şiddet uygulanması için verdiği talimatın kaydedildiği ses bantlarının ele geçirildiğine ilişkin olanıydı. Medeni Berk, duruşmalar başladıktan sonra mahkemede dinlenen bu ses kayıtlarının kendisine ait olmadığı iddia etti. Mahkeme kararlarında bantlarda yer alan konuşmalarla ilgili bir hükme rastlanılmaması Berk’in iddiasının doğruluğunu kanıtlayacaktır.
Mahkeme
Medeni Berk, YAD’da, “İpar”, “Gemi” , “Vatan Cephesi” “Arsa-İstimlak” ve son olarak da “Anayasayı İhlal” davalarında yargılandı. İpar, Arsa-İstimlak ve Vatan Cephesi davalarında suçlu bulundu ve toplamda 15 yıl hapse çarptırıldı.
Berk bu davalarda yaptığı savunmalarda kendisine verilen görevleri Adnan Menderes’in emirleri doğrultusunda yaptığını ısrarla vurguladı. Anayasa’yı İhlal Davası’nda ise kendisine itham edilen suç “Adnan Menderes’in dikta politikalarına hükümet üyesi derecesinde iştirak etmiş olmak”tı. Üç numaraları sanık olarak yargılandığı bu son davada hakkında verilen hüküm ise müebbet hapis oldu. Karar açıklandığında derin bir nefes alıp vermesi ise mahkemeyi izleyenlerin dikkatinden kaçmadı.
Medeni Berk’in Yassıada’da avukatlığını yapan iki isimden biri sonraki yıllarda Türk siyasetinde önemli rol oynayacak, parti başkanlığı, TBMM Başkanlığı gibi görevler yürütecek olan Hüsamettin Cindoruk’tu. Cindoruk’un yaptığı savunmanın giriş kısmı; Berk hakkında yaptığımız değerlendirmelerin bir özeti niteliğindedir.
“Medeni Berk, Başvekil Yardımcılığı’na uzun yıllar süren politik hayatının sonunda varmamıştır. Bu mevki devlet hizmetinin çeşitli kademelerinde başarılı bir idarecilik hayatından sonra 2,5 yıl içerisinde geldiği bir mevkidir. Üç numaralı sanık olması davanın protokol sırasına göre açıldığının göstergesidir. Diğer sanıklara meclisteki konuşmaları ve faaliyetleri üzerinden suçlama yapılırken aynı durum müvekkilim için geçerli değildir. 1957 Yılında seçime girdiğinde Demokrat Parti üyesi bile değildir. Seçildikten sonra da meslek hayatının devamı niteliğinde teknik bir bakanlığa atanmıştır. (…..) Medeni Berk, siyasi tansiyonun gergin hale geldiği bir tarihte Mart 1960’da İzmir’de seçimlerin ilkbaharda yapılacağı müjdesini gazetelere vermiştir. Bu onun 2,5 yıllık siyasi hayatının tek siyasi demecidir. Bu demeç içerik itibariyle haber verme amacı taşısa da aynı zamanda bir seçim temennisi niteliğindedir. Seçim isteyen ve müjdeleyen bir politikacının diktaya gidişin faili olacağını kabul etmek imkansızdır.”
Medeni Berk kendisine verilen ömür boyu hapis cezasını tamamlamak için arkadaşlarıyla beraber Kayseri Cezaevi’ne gönderildi. Berk’in hayatının, sağlık sebepleri tahliye edilmesine kadar sürecek, Yassıada davalarına dahil edilmeyen çeşitli davalarla yargılandığı bir dönem başladı.
Kayseri’de Beraat Yılları
Medeni Berk, Kayseri Cezaevi’ndeyken Yassıada’da sonuca bağlanmayan “Görevi Kötüye Kullanma” ve “Sebepsiz Zenginleşme” davalarına İstanbul’da devam edildi.
Berk, TEKB Genel Müdürü iken bankaya bağlı şirketlerden DP’ye usulsüz para toplama yoluyla partiye çıkar sağlamakla da suçlandı. Başbakan Yardımcısı iken devlet kurumlarından bağış topladığı iddiaları bu duruşmalarda karşısına çıktı. Bu suçlamaya karşı Berk; Başbakan Menderes’ten seçimler için gerekli paranın temini için emir aldıktan sonra bazı banka ve işletme genel müdürlerini davet edip kimlerden ne nispette para isteyeceklerine dair liste verdiğini itiraf etmiş, fakat paranın alınması için baskıda bulunmadığını, ayrıca bu müesseselerin CHP’ye de yardım ettiğini söylemiştir. Berk, 28 Aralık 1962’de “Sebepsiz Zenginleşme” ve 18 Mart 1963’te “Görevi Kötüye Kullanma” davalarından beraat etti.
Başlarında Celal Bayar olmak üzere hüküm giyen tüm DP’lilerin yaşadığı Kayseri Cezaevi’nde; devrik iktidar partisi üyelerinin belli bir hiyerarşi içerisinde günlerini geçirdikleri kaynaklara yansımıştır. Devlet Arşivleri’nde karşımıza çıkan ve Kayseri Cezaevine getirilen bir miktar paranın konu edinildiği belge bu hiyerarşinin bir kanıtıdır.
Cezaevi’nden İçişleri Bakanlığı’na yazılan bir raporda şu ifadeler yer almaktadır:
“Yassıada eski hükümlülerinden olup tahliye edilen İzmir eski Milletvekili Enver Dündar Başer’in iki ay önce Kayseri Cezaevi’ne gelerek hükümlü düşük bakanlardan Medeni Berk’e 20.000 lira verdiği Cezaevi Muhafız Jandarma Komutanı Yüzbaşı Yılmaz Erkekoğlu tarafından haber alınmıştır. Medeni Berk ve Necmettin Önder ve Samet Ağaoğlu’nun cezaevindeki hükümlülerin güya temsilci idarecileri olarak bu tür yardımları ister ve alır oldukları derlenen bilgiler arasındadır”
Celal Bayar’ın liderlik ettiği bu hiyerarşide Medeni Berk’e düşen görev bu rapora göre temsilci idarecilikti. Bu görev gereği de partili mahkumların masraflarını karşılamak için dışarıdan para toplanıyordu. Berk’in asıl mesleği olan bankacılığa yeniden ısınmaya başladığı, tahliye edilmeden sekiz ay öncesine ait bu raporda da yer aldığı üzere, cezaevindeki para işlerini kontrol etmesinden anlaşılmaktadır. Nitekim Berk, 27 Ekim 1964’te tahliye edilmesinden sonra, asıl mesleğine geri dönecek ve tekrardan zirveye çıkacaktır.
Sabancı – TOBB – Tütünbank
Medeni Berk, Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından sağlık sebepleri dolayısıyla affedildikten sonra zaman kaybetmeden meslek hayatına geri döndü. Kendi anlatımıyla gelen bir telefon ile Akbank’ın genel müdürlük görevini devraldı. Telefonun karşısında Sakıp Sabancı vardı.
Medeni Berk, 1964 yılında başladığı bu görevi 1980 Temmuz ayına kadar yürüttü. Bu süre zarfında holdingin üst düzey bir yöneticisi olmaktan daha öteye geçti. Aile ile kurduğu yakın ilişkiler üçüncü nesil Sabancıların hatıralarına bile girdi. 2004 yılında verdiği röportajda Akbank yöneticisi Suzan Sabancı Dinçer, Berk’ten şöyle bahsetmektedir:
“Çocukluk yıllarımda bankaya gider dönemin Genel Müdürü Medeni Berk’in evraklarını taşırdım. Berk, her zaman ‘iyi bir bankacı olmak için iyi matematik bilmek gerekir’ deyip, bana matematik çalıştırırdı.”
Medeni Berk, genel müdürlüğünün üçüncü yılının sonunda bankanın yeni girişimi olarak kurulan Akçimento’nun ortaklarından biri oldu. Artık sadece bir yönetici değil aynı zamanda büyük bir şirketin de hissedarıydı. Yaptığı bu atılım ile 1967 yılının kişiler bazındaki İstanbul Vergi Rekortmenleri Listesi’ne giren Berk, artık Tarabya’da Sümer Palas Korusu’nda yaşamaya başlamıştı.
Berk’in Sabancı Holding ile beraber yükselişi Lassa Lastik Sanayi’nin yönetim kurulunda yer almasıyla sürdü. Kendisi ile beraber bu kurulda yer alan Turgut Özal, sonraki yıllarda Türk siyasetinde zirveye çıkacak, ülkenin Cumhurbaşkanı olacaktı.
Medeni Berk’in cezaevinden çıktıktan çok kısa bir süre Sabancı Holding bünyesindeki Akbank’ın genel müdürü olması, onun aile ile ilişkilerinin geçmişe dayandığını gösterir. Nitekim bu ilişkiler, Yassıada duruşmaları başlamadan önce kurulan Yüksek Soruşturma Kurulu’nun Berk hakkında sunduğu “Gayrı Meşru Servet” raporuna da konu olacaktı. Sözü geçen rapor yer alan iddiaların basına yansıma şöyleydi:
“Medeni Berk, Adanalı milyoner Hacı Ömer’e 1953 yılında 5 milyon liralık usulsüz kredi sağlamıştır. Bu 1,7 milyon dolar tutan ve sabık Demokrat Parti iktidarı zamanında bir şahsa verilen en yüksek döviz kredisidir. Berk, Hacı Ömer’e 30 Nisan 1955’de 1 milyon dolarlık bir kredi tahsisi de yapmıştır. Bu miktar o zaman piyasa ihtiyacına ayrılan dolar kotasının tamamıdır”
Medeni Berk, görevlerine devam ederken Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB) Başkanı Necmettin Erbakan’ın Başbakan Süleyman Demirel ile anlaşmazlığa düşmesi sonucunda yeniden bürokrasiye döndü. 1969 Yılında, Banka Kredileri Tanzim Komitesi’nde görev alan Berk’in yeni görevi, 30 Mayıs 1971’e kadar sürdüreceği TOBB başkanlığıydı. Erbakan’ın delege listelerinin usulsüz şekilde yapıldığını öne sürerek noter yoluyla protesto ettiği seçim sonucunda Berk, başkan seçilmişti. Erbakan döneminde yatırım kotalarını dağıtma yetkisini TOBB’un elinden alan Başbakan Demirel’in, Berk’in seçilmesinden sonraki ilk işi bu yetkiyi tekrar birliğe vermek oldu. Hükümetin kendisine açık desteğine rağmen TOBB başkanı olduğu dönemde ekonomik eleştirilerini açıklamaktan çekinmedi. Dış kaynaklı kredilerin gelişmeye yetmeyeceği , piyasadaki para darlığı , yeni vergilerin enflasyona sebep olacağına ilişkin görüşlerini hükümete yönelik eleştirilerin merkezine oturttu.
Medeni Berk, 1974 yılında siyasi yasağının kaldırılmasına rağmen tıpkı kendisinden önceki Fenerbahçe Başkanı Agah Erozan gibi politika ile ilgilenmedi. “Büyük meclislerin (meclis ve senato) bu kararını şükranla karşılamaktan başka bir şey düşünmedim. Kendimi mesleğime vermiş durumdayım.” açıklamasıyla yasamaya teşekkür etmekle yetindi.
Berk, 1980 yılında Akbank’taki görevinden ayrıldı. Meslek hayatının son durağı olan Tütünbank’taki üstlendiği görev yönetim kurulu başkanlığıydı. 1924 Yılında Ege Bölgesi’nde yerel bir banka olarak kurulan Tütünbank, 1980 yılında Yaşar Holding tarafından satın alındı ve yönetimin başına Medeni Berk getirildi. Berk’in bankanın gelişimine yaptığı iki büyük katkı, İstanbul şubesini açmak ve banka hisselerini halka açmak oldu.
Emeklilik yıllarını İstanbul’da geçiren Medeni Berk, 16 Mart 1994’te vefat etti. 81 yaşında hayatını kaybeden Berk, Edirnekapı Şehitliği’nde toprağa verildi.
1992 yılında TBMM KİT komisyonunda TEKB’nin hesapları incelenirken kendisinin bankanın herhangi bir projesinden bir ev sahibi bile olmadığının ortaya çıkması üzerine kendisini ziyaret eden gazetecilere verdiği, “Biz hesabımızı Yassıada’da verdik, eğer açığımız olsaydı orada ortaya çıkardı” son demeci oldu.
Bir Devir için Son Söz
Futbol, Türkiye’de oynanmaya başladığı günden itibaren siyasi iktidarların dikkatini üzerine çeken bir olgu oldu.
Fenerbahçe, 114 yıllık tarihiyle hala bu olgunun en büyük aktörüdür ve olmaya da devam edeceği su götürmez bir gerçektir. İttihat ve Terakki döneminde, Meşrutiyet Devrimi’nden hemen sonra 1909 yılında çıkan dernekler kanunu ile 1913 yılında tescil edilen Fenerbahçe’nin; 1957-1960 yılları arasındaki üç yılı, çok partili demokrasimizde futbol – siyaset ilişkilerinin bir laboratuvarı niteliğindedir.
27 Mayıs ile zorunlu olarak biten bu ilişki, bir siyasi iktidarın bir spor kulübüne verdiği önem açısından benzersizdir. Agah Erozan’ın başkanlığı ile sportif olarak çok başarılarla başlayan bu süreç; stadyum inşaatı için göreve gelen Medeni Berk’in daha Kadıköy’ün havasına alışamadan gerçekleşen askeri müdahale ile sona ermiştir.
Medeni Berk, görevi devraldığı Agah Erozan’ın aksine, başkanlığı sona erdikten sonra Fenerbahçe ile yakın ilişkilere girmemeyi tercih etmiştir.
Bankacılık mesleği, geç yaşlarda adım attığı emekliliğine kadar hayatının merkezinde olmuştur. “Stadyumun taşınması” tartışmaları onun döneminden günümüze uzanan, daha birkaç sene öncesinde bile gündeme gelmiş bir konu olarak Fenerbahçe tarihindeki yerini almıştır.
Tenis camiasında üstlendiği görevler de göz önünde bulundurursa Medeni Berk, bir spor yöneticisi vasfıyla da Fenerbahçe’ye başkan olmuştur. Nitekim Menderes tarafından önerildiğinde başkanlık görevine itiraz ettiğine dair bir bilgiye kaynaklarda rastlanmamıştır.
Berk, kısa süreli başkanlığına rağmen “Fenerbahçe Başkanı” sıfatını ölene kadar taşımış; 1966, 1988 ve ölümünden sadece iki ay önce 1994’te gerçekleşen Fenerbahçe Başkanları toplantısına katılmıştır.
Fenerbahçe, 11 Haziran 1989 tarihinde Sarıyer ile Kadıköy’de karşı karşıya geldi ve mücadeleyi 4-3 kazandı. Bu maç aynı zamanda “1988-1989 Şampiyonluk Turu” maçıydı. 12 Haziran 1989 tarihli Cumhuriyet gazetesinden, olanca muhteşemliği ile… Keyifli okumalar!
Serdar Kızık’tan 1988-1989 Şampiyonluk Turu Haberi
Dün Fenerbahçe’nin günüydü. Fenerbahçe Stadı‘na akan Sarı-Lacivertli coşku seli, futbolcusu, yöneticisi, yaşlı, genç, kadın, çocuk taraftarıyla güldü, güldürdü, heyecanlandı, kısacası tarihi bir sevinç yaşadı.
Sabahın ilk saatlerinde stadı dolduran Fenerbahçe’nin saat 14:30’da başlayan kutlama programıyla iç içe yaşamak için sahanın içine giriyoruz. Ve bir de şov denizi içinde işte izlenimlerimiz…
Süslerle düğün evine benzemiş Fener Stadı. Önce liseliler, maratonda günlerdir hazırladıkları gösteriyi gerçekleştirmek için ellerinde sarı lacivert panolarla taraftarın arasında yer bulmaya çalışıyorlar. Ama zor biraz. Sunucu Mehmet Ali Erbil, öğrencilere yer bulmak için istediği kadar bağırıp dursun. Çaresi yok. Taraftarlar ellerindeki biletleri gösterip Erbil’i protesto ediyorlar. Neyse ki sahaya giysileriyle gelen futbolcular ortamı biraz değiştiriyorlar. İşte daha burada başladı şampiyonluk gününe damgasını vuracak Rıdvan ve Schumacher’in öncelikleri. Dört bir yana koşturdu taraftar bu iki oyuncuyu, alkışlar, alkışlar…
Basın Dışarı
Erbil’in “İşte geleceğin Rıdvanları, Aykutları” diye anons ettiği Fenerbahçe Lisesi kız öğrencilerinin gösterilerinden sonra onların daha serpilmiş ablaları sahaya girdiğinde foto muhabirlerine de dört bir yandan “basın dışarı” sloganları atılıyordu. Fener’in amigo kızları diye tanımlanan bu bayanların danslarını bugün gazetelerde görmekten çok o anda izlemek isteyen ancak foto muhabirlerinin dansçı kızları kuşatmasına bozulan taraftarlar, böylece hep bir ağızdan durumu protesto ediyordu. Tabii ki gazetecileri saha dışına çağıran Erbil’in anonslarından da destek alarak…
Bombalardan çıkan renkli dumanlar içinde paraşütçüler Fener Stadı’nın içine süzülürken az önce stadın üstündeki helikoptere “Helikopter kardeş beni lütfen duyar mısın?” diye bağırıp “Hadi lan çek git” uyarısıyla istediğini elde eden Erbil zafer kutluyordu.
Ve Tur
Öpmeye meraklıyız ya, “Kaya, Aşık el ele” deyip bu ikiliyi öpüştüren taraftar daha sonra gerçek şampiyonluk turu atmak için boyunlarında çelenklerle sahaya giren futbolcuları alkışlıyordu. Gök gürlemesini andırır bir ortamda bandonun mehter marşıyla değil ama kahramanlık marşlarıyla gelen Fenerli futbolcular dört bir yana dağılmıştı. Schumacher kale arkasındaki tribünlere yarı beline kadar sarkıp, artık bizden biri gibi sevgi gösterilerine teşekkür ederken omuzlarda taşınan diğer bir oyuncu Rıdvan’dı. Bu arada gösterilerin heyecanıyla tribünlerden kopup gelen bir slogan dört bir yanı inletiyordu : “Kıskananlar çatlasın..”. Bu arada yer yer tribünlerdeki ufak taşkınlıkları önlemeye çalışan polise, artık klasikleşmiş bir yanıtı duyuyorduk :
“Burası Türkiye, İsrail değil”
Önceden helikopterle sahaya ineceği duyurulan Başbakan Turgut Özal’ı yeryüzünde en ilginç şovu gerçekleştirecek Başbakan olarak görmeye hazırlandığımız bu anlarda stat anonsunu duyuyorduk, hem de arka arkaya üç kez; “Sayın Başbakanımız buradadır”. Ve az sonra gönlünde Fenerbahçe sevgisi, boynunda Sarı Lacivertli fularıyla Özal, şeref tribününde yerini alıyordu. Helikopteri değil, karayolunu seçmişti. Şöyle bir elini kaldırdı Özal, solundaki tribünlerden alkış alırken beklemediği bir anda sağdan gelen uğultulu protestolarla yerine oturdu. Sonra solundaki 100 binlik stat isteklerine yeniden ayağa kalkarak olumlu yanıt verdi.
Maçın başlamasıyla birlikte “şampiyon” sloganları gerçi yine gündemdeydi ama bu kez 100. gol her şeydi taraftar için. Ve daha 5. dakikada Fenerlinin bu beklentisi Turan’ın kafa golüyle gerçekleşiyordu. Bu tarihi ana imzasını atan Turan, sevincini arkadaşlarıyla paylaşırken biz, az sonra devre arasında futbolcuların kendi aralarında aldığı bir kararı öğrenecektik. 100. gol nedeniyle araba alan Turan’ın bu ödülü önceden alınan bir karar gereği Samsunspor’a vereceği, Erbil’in anonsundan duyuluyordu. Yani futbolcular karar birliğine varmışlardı. 100. golü kim atarsa atsın ödüller Samsun’a gidecekti.
Bu arada hükümet adına Bakan İsmet Özarslan, 100 milyonluk çeki Başkan Kaya’ya verirken Erbil’den yeni bir inci duyacaktık :
“100 milyonluk ödül Tahsin Şahinkaya’ya veriliyor”
Gol Kralı Aykut
Fenerbahçe için ulaşılması hedeflenen konulardan birisi de gol kralı çıkartmaktı. 10. dakikada kazanılan penaltı için taraftar bir anda “Toni Toni” diye bağırırken Schumacher orta alana doğru koşuyor ve taraftarlara Aykut’u gösterirken gol krallığı yarışını anımsatıyordu. Ve Schumacher’in başlattığı tezahüratla tribünler bu kez penaltı için topun başına gelen Aykut’a destek veriyordu. Aykut da doksan dakika sonunda Turan gibi çifte sevinç yaşayanların arasında kendisini saha içinde izleyen nişanlısına mutluluğunu dile getirecekti.
Oal’ın bitiş düdüğüyle futbolcular birden üstündeki formalarını çıkararak olası bir sıkışıklıktan kurtulmayı planlıyorlardı. Daha sonra Fener seyircisi yaklaşık yarım saat tribünleri terketmeyecekti. Ve Rıdvan’la Schumacher, arkadaşları soyunma odasında duşlarını alırken omuzlarda, sevinçlerini taraftarlarla paylaşıyorlardı.
Tapfereritter bu defa ilginç bir başlıkla karşımızda… 26 Mayıs 1990’da Türkiye, Kareem Abdul Jabbar’ın huzurunda bir Cumhurbaşkanlığı Kupası maçına sahne oldu. Fenerbahçe’nin şampiyonluğu bu ilginç güne unutulmaz bir çeşni verdi.
1990’da “Tüm zamanların en büyük basketbolcusu” Karem Abdul-Jabbar idi. Michael Jordan devri henüz başlamamıştı. İstatistikler her şeyi söylüyordu. 1989’da emekliye ayrıldığında 20 yıllık profesyonel kariyerinde “attığı sayı”, “oynadığı maç”, “oynadığı dakika”, “aldığı galibiyet”, “aldığı savunma ribaundu” ve “yaptığı blok” sayılarında açık ara liderdi. İlk ikisinde hâlâ lider…
Yolu ikinci defa Türkiye’den geçiyordu. Ve Ankara Atatürk Spor Salonunda 6. kez oynanan Cumhurbaşkanlığı Kupası’nda ayaklarını iki alt basamağa koymak zorunda kalan tek izleyiciydi.
Sporla haşır neşir olan Cumhurbaşkanlarından Turgut Özal’ın da basketbolda izlediği ilk Cumhurbaşkanlığı Kupası idi zira 1989’da bu göreve seçilmişti.
Fenerbahçe için ise o sezonun onur maçıydı. Zira, normal sezonu lider bitirdiği gibi ezeli rakibini iki maçta da net galibiyetlerle yenmiş olan Sarı Kanaryalar şampiyonluğun en büyük adayıydı. Ama istim üzerinde önüne geleni deviren takım 1982-83’ten beri play-off’larda karşılaştığı “ilginç” engellerden biriyle karşı karşıya kalmış ve beş haftayı aşan bir ara sonrasında maç temposunu kaybetmişti. Paşabahçe’ye tartışmalı kararlar ve olaylı maçlar sonucu yarı finalde elenen Fenerbahçe ezeli rakibinin şampiyonluğunu izlemişti hüzünle. Bu, Galatasaray’ın 23 sene hasret kalacağı bir unvandı. Ama sezon içinde iki kez yenildiği Fenerbahçe’nin ve sarı-lacivertli taraftarların huzuruna çıkmadan şampiyon oluvermişti. Rövanş Ankara’da Cumhurbaşkanlığı Kupası’nda olacaktı.
Maç Üstüne Maç
Ancak bu maç öncesinde Fenerbahçe, enerjisini hukuk mücadelesine harcamak zorunda kaldı. Zira normal sezon lideri olarak Cumhurbaşkanlığı Kupası’nda oynamaya hak kazanan Fenerbahçe, aynı zamanda statü gereği yarı finalde elenen iki takımın oynayacağı Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Kupası için sahaya çıkma hakkını elde etmişti. Ancak bir sonraki perde, gazetelerin “Skandal” manşetiyle verdiği Federasyon’un 16 Haziran 1989 tarih ve 20197 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan tebliğe (93. sayfa) aykırı bir şekilde Fenerbahçe’nin Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Kupası’nda oynama hakkından mahrum etmesiydi. Cumhurbaşkanlığı Kupası’nı kastederek “Fenerbahçe’ye iki günde iki maç oynatmam” diyen Federasyon Başkanı Osman Solakoğlu’nun mevzuata aykırı kararından dönmek zorunda kalmasıyla 24 Mayıs’taki maça hazırlanamadan çıkan sarı-lacivertli takım Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Kupası’nı Efes Pilsen’e kaybetti.
Elde ise Cumhurbaşkanlığı Kupası kalmıştı. “Baba” lakaplı kaptanlardan Necdet Ronabar’ın son resmî maçını oynadığı, Fenerbahçe’nin 17 yıl sonraki ana sponsorunun (Ülker) reklamını formasında taşıdığı 26 Mayıs 1990 günü, tribünleri tıklım tıklım dolduran seyircilerin ana atışma konuları ise Galatasaraylı Semih Yuvakuran’ın Fenerbahçe’ye transferiydi.
Başlıyor
İlk yarı savunmaların esamisinin okunmadığı, skorerlerin ise coştuğu bir mücadele izlendi ve Galatasaray ilk yarıyı 57-53 önde kapadı. İki ezeli rakip, tribündeki emekli NBA’liye nazire yaparcasına 100’lü sayıları geçtikleri bir NBA maçı skoru mu yaşatmaya çalışıyordu seyircilere?
27. dakikaya kadar da böyle gitti. Galatasaray’da Hakan Yörükoğlu ve Cem Caniklioğlu (maç boyunca ilki 28, ikincisi 22 sayı atmıştı) durmuyor, Fenerbahçe’nin uzunları Can Sonat ve Larry Richard’ın faul problemleri karşısında sürekli içeri drive ederek sayı bulan Galatasaray’a karşı Fenerbahçe savunması adam adamada çaresiz kalıyordu. Galatasaray 73-65 öndeydi.
Bu dakikada kenardan müdahale ve uyarı geldi: Başantrenör Çetin Yılmaz “alan savunması”na dönülmesi direktifini verdi sahadaki beşe. Ayrıca dörder faulle oynayan Pete Williams (önceki iki sezon Fenerbahçe’de oynamıştı) ve Lütfi Arıboğan’a karşı daha etkili hücum etmeye başladı Fenerbahçeliler. 32. dakikaya kadar beş dakika boyunca tıkanan Galatasaray’ın boş hücumlarını, Larry Richard’ın ribaundlarda ezici üstünlüğünü ve sarı-lacivertlilerin basketle sonuçlanan hızlı hücumlarını izledi seyirciler. Durum 77-77 olmuştu. 33. dakikada Fenerbahçe 81-78 öne geçtiğinde ise “Yar saçların lüle lüle” tezahüratları başlamıştı bile.
Fenerbahçe, hem tarihinde ilk kez bu kupayı kazanmış, hem beş sene önce bir sayıyla kaçırdığı Kupanın rövanşını almış, hem de rakibini üç maçta üç kez yenerek şampiyon olmuş kadar özgüven kazanmıştı. Şampiyonluğu da zaten bir sezon sonra hiçbir rakibe nefes aldırmadan kazanacaklardı.
4 gün sonra ise futbol takımı Beşiktaş’ı 3-2 yenerek Cumhurbaşkanlığı Kupası’nı yine Turgut Özal’ın elinden alacaktı. Bir daha da futbolda ve erkek basketbolunda aynı sezon (hem de beş gün içinde) bu kupayı alabilen çıkmayacaktı zaten. O ayrıcalık Fenerbahçe Spor Kulübü’ne aitti…
Tapfereritter / Kareem Abdul Jabbar’ın Huzurunda Bir Cumhurbaşkanlığı Kupası
Fenerbahçe Tarihi 