Fenerbahçe ve Türk futbol tarihini belgeler eşliğinde yazmaya devam eden Barış Kenaroğlu, arşiv araştırmalarının gün yüzüne çıkardığı yeni bir belge ile karşınızda : 1924 Türkiye Futbol Şampiyonluğu Nizamnamesi!
Talimatname
Geçen hafta yayınladığım “Türk Futboluna Atatürk İmzası” başlıklı yazıda, Ankara’da yapılan “1924 Türkiye Birinciliği Organizasyonu”na ilişkin önemli detaylara ver yermiştim. Bu detaylar; Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı’nın (TİCİ) 1922 yılında yazılmış kuruluş tüzüğünün ve TFF’nin 1923 yılında FIFA’ya katılırken kabul ettiği tüzüğün bazı maddelerini de içeriyordu.
1924-1959 Dönemi futbol organizasyonları için yapılan “kurumsal bir yapının ürünü değildi”, “organizasyonların resmi bir niteliği yoktu” gibi iddialara da yukarıda sözü geçen tüzüklerin ilgili maddeleri ile karşılık vermiştim.
Bugünkü yazımda ise, yaptığım araştırmalar sonucunda, bulduğum 1924 Türkiye Birinciliği Organizasyonu Talimatnamesi ve programını sizlerle buluşturacak, dönem ile ilgili iddialara hukuki açıdan karşılık vermeye çalışacağım.
Türk Spor Tarihi araştırmalarında ilk kez yayınlanan İlk Türkiye Birinciliği Organizasyonu Talimatnamesi ve Programı’nın maddelerini günümüz Türkçesiyle aktardıktan sonra bu maddelerden yaptığım çıkarımları sıralayacağım.
Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı
1924 Yılı Ağustos Ayı Sonunda Ankara’da Yapılacak
İlk Türkiye Birinciliği Müsabakaları Talimatları ve Genel Program
Türkiye Birinciliği Müsabakaları
1 – Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı tüzüğünün 2.maddesinin 2. ve Federasyonlar tüzüğü kısmındaki 22.maddenin aynı şekilde 2.fıkraları gereğince her sene Ağustos’ta düzenlenmesi gereken “Türkiye Birinciliği” müsabakaları bu sene 29 Ağustos 1924 Cuma günü başlamak üzere Ankara’da yapılacaktır. (Genel Merkez, sporcuların hakkıyla ehliyetlerini gösterebilmelerini sağlamak için müsabakaların birer gün ara ile yapılması esasını kabul ettiğinden, ilgili kişiler, Ankara’da bir haftadan fazla kalacaklarını göz önüne alarak, 27 Ağustos Çarşamba günü Ankara’ya gelmiş olmaları lazımdır.)
2 – Sözü geçen 22.maddenin aynı fıkrasında yazılanlara göre bu müsabakalara yalnız bölge birincileri (kişi ve takım) iştirak edebileceklerdir. Kişi ve takımların resmen kurulmuş ve ittifakça onaylanmış bölgelere üye olması şarttır. Müsabakalara hiçbir karma takım kabul olunamaz. Kişi veya takımlar muhakkak bir kulübü temsil edeceklerdir. Müsabakalara girecek sporcular, TİCİ tarafından verilmiş bir kimliğe sahip bulunacaklardır.
3 – Tüzüğün küme ve birlik tüzüğü kısmının 43. ve 44.maddelerinin işaretiyle, 45.madde ve 46.maddenin 1.kısmı gereğince, işbu müsabakalar da federasyonları olan mevcut sporların her biri, yani; futbol, atletizm, güreş, halter, bisiklet için birer “Türkiye Birliği” kurulacaktır.
4 – Sözü geçen 46.maddede yazılanlara göre işbu Türkiye Birliğinde, ilgili Federasyon Başkanı, ve Katibi, başkanlık ve katiplik makamlarında olacağı gibi, her bölgede o sporun birinciliğini kazanmış olan takım veya kişilerin üye olduğu kulüplerden birer üye de bu birlikte delege olarak görev yapacaklardır.
5 – Birlik tüzüğünün 43.maddesine göre geçici olan ve kendine ait müsabakaların sonucunda görevi sona erecek bu birlikler, tüzüğün kendileri ile ilgili olan 49.maddesinin 4-5-7-8-10-13-14-15 numaralı fıkralarını uygulamakla yükümlüdürler. (buna göre; ilk toplanmada delegeler temsil ettikleri sporcuların isimlerini içeren bir listeyi – Futbol takımları yedeklerle beraber 15 sporcuyu geçmeyecektir – birliğe sunacaklardır. Birlikler, kendine ait müsabakaların sonunda birinciliği kazananların birincilik beratlarını düzenleyecekler ve TİCİ heyetine sunacaklardır.
6 – Federasyonların mevcut sporun ancak bir bölgede resmen birincileri belirlemiş olduğu ve Türkiye Birinciliği müsabakalarında rakipleri çıkmadığı takdirde bunların Türkiye Birincisi olduğu kabul edilir.
7 – Müsabakalar, büyük bir resmi geçit ile açılacak ve Türkiye Birinciliklerinin ödülleri, fevkalade merasim ile bütün müsabakaların sonunda verilecektir.
8 – Yukarıdaki tüzük şartları ve esaslar çerçevesinde yapılması gereken bu resmi müsabakalara ait tüm talimatları TİCİ genel merkezi verecektir.
9 – Müsabaka şartlarını ve değerlendirmesi için; TİCİ başkanı ve bölge başkanlarından oluşan bir icra heyeti tam yetkili olacaktır.
10 – Ankara’da sahaların düzenlenmesi, soyunma ve seyirci yerlerinin bulunması ve tüm sporcuların Ankara’daki barınma ve beslenmeleri gibi işler için, genel merkez tarafından Ankara Bölgesi Merkez Kurulu’na yetki verilmiştir.
11 – Sporcuların en iyi şartlarda seyahat etmeleri, barınmaları ve beslenmelerinin sağlanması için Genel Merkez, hükümetten istekte bulunacaktır.
Tören Programı
1 – Müsabakaların başlangıç günü olan 29 Ağustos 1924 Cuma günü öğleden sonra saat 1’de bütün sporcular müsabaka sahasında toplanacak ve aşağıda belirtilen sıraya göre bir resmi geçit yapılacaktır.
- 3 Sporcunun taşıdığı Türk Sancağı
- (10 adım sonra) Genel Merkez, Federasyon ve Bölge Merkez heyetleri
- (20 adım sonra) Olimpiyatta Türkiye’yi temsil etmiş olan her branştan sporcular (milli formaları ile)
- (20 adım sonra) Alfabetik sırayla Bölgeler:
- 3 sporcunun taşıdığı Bölge bayrağı (Bölge bayrağı kenarları 180 santimetre, yüksekliği 90 santimetre olan üçgen bir bayrak olacak ve 2,5 metre bir göndere bağlı taşınacaktır. Bayrak, bölgeyi temsil eden renkte olacak ve ortasına bir beyaz yıldız işlenmiş olacaktır.)
- (10 adım sonra) Bölge formasını giymiş futbolcu 11 futbolcu
- Türkiye müsabakalarına katılacak olan sporcular (Kendi kulüpleri formasıyla katılacaklar, branşa özel en düzgün kıyafetleriyle törene katılacaklardır. Formanın sol tarafında kendi mensup oldukları bölgenin renginde ve 10 santimlik bir daire içerisinde çizilmiş bir yıldız bulunacaktır. (Madde 34)
2– Tören geçidinin ardından gruplar kendilerine sahada gösterilen yere geçeceklerdir.
3-Bu törenin sona ermesinden sonra herkes görevinin başına geçecek ve müsabakalar başlayacaktır.
Müsabaka Türleri
Müsabakalarda Türkiye İdman Cemiyetleri İttifakı tüzüğündeki ve Uluslararası Spor Kurallarındaki hükümler geçerli olacaktır.
Atletik Sporlar
- 100 metre koşu
- 200 metre koşu
- 400 metre koşu
- 800 metre koşu
- 1500 metre koşu
- 5000 metre koşu
- 10000 metre koşu
- 110 metre engelli koşu
- Hız alarak yüksek atlama
- Hız alarak uzun atlama
- 3 adım uzun atlama
- Sırıkla yüksek atlama
- Cirit atma
- Gürz atma
- Gülle atma
- Bayrak yarışı 4×100 metre
Pentatlon: ( 5 branş) Yukarıdakilerden 2-5-10-13-14 numaralı müsabakalardır.
Dekatlon: (10 branş) Aynı şekilde 1-3-5-8-9-10-12-14-15 numaraları müsabakalardır.
( 5 veya 10 branşa girecek olanlar hakem kurulundan bir özel logo talep etmelidirler.)
Futbol
Futbol turnuvasında “yenilenin elenmesi” usulü uygulanacak ve hangi takımın hangi takımla karşılaşacağı kura ile belirlenecektir. (Takım sayısının 16, 8 veya 4’e tamamlanması için, olimpiyatlarda olduğu gibi, gerekli olduğu takdirde resmi müsabakalardan önce ön eleme maçları yapılacaktır. / Olimpiyat Programı sayfa:4)
Güreş ve Halter
Karşılaşmalar, uluslararası kurallar gereğince kabul edilen altı sıklet üzerinden yapılacaktır.
Bisiklet
1000 metre hız ve 50 kilometre dayanıklılık yarışları yapılacaktır.
Program
1.Gün / 29 Ağustos
Resmi geçit
100 metre koşu (seçme)
800 metre koşu (final)
Hızla uzun atlama (final)
Gürz atma (final)
100 metre koşu (final)
Bisiklet: 1000 metre sürat (seçme)
Futbol: 1 ile 2 numaralı takımlar arasında
Güreş: (kapalı yerde) birinci seçme
2.Gün / 30 Ağustos
Kongre resmi açılışı
Futbol: 3 ve 4 numaralı takımlar arasında
3.Gün / 31 Ağustos
Futbol: 5 ve 6 numaralı takımlar arasında (sabah)
200 metre koşu (seçme)
400 metre koşu (seçme)
3 adım atlama (final)
110 metre engelli (seçme)
200 metre koşu (final)
Bisiklet: 1000 metre sürat (final)
Futbol: 7 ve 8 numaralı takımlar (akşam)
Güreş: (kapalı yerde) İkinci seçme
4.Gün / 1 Eylül
Kongreye devam
5.Gün / 2 Eylül
110 metre engelli (final)
10000 metre koşu (final)
Hızla yüksek atlama (final)
4×100 bayrak yarışı (seçme)
1500 metre koşu (final)
Bisiklet: 50 kilometre (final)
Futbol: 2 ve 1 numaralı grubun galibi ile 3 ve 4 numaralı grubun galibi arasında
Güreş: (kapalı alanda) 3. Seçme
6.Gün / 3 Eylül
Kongrenin devamı
Güreş: (final karşılaşması)
7.Gün / 4 Eylül
Gülle atma (final)
5000 metre koşu (final)
Sırıkla irtifa atlama (final)
400 metre koşu (final)
4×100 bayrak yarışı (final)
Futbol: 5 ve 6 numaralı grubun galibi ile 7 ve 8 numaralı gurubun galibi arasında
8.Gün / 5 Eylül
Kongrenin devamı
Futbol: son iki mağluplar arasında (3.ve 4.lük için)
Son iki galipler arasında (1.ve2.’lik için)
DETAYLAR
*Talimatnamenin 1.maddesinden de anlaşılacağı üzere, 1924 Türkiye Birinciliği; TİCİ, TFF – FIFA tüzükleri ile hukuki olarak temellendirilmiş, resmi bir organizasyondur.
*Organizasyona katılan sporcu ve takımlar, TİCİ Bölge Kurullarınca onaylanmış ve bölgelerinin şampiyonu olarak Ankara’ya gelmişlerdir. Bununla birlikte “Karma takımlara izin verilmeyecektir” ibaresi organizasyonun ciddiyetini ortaya koymaktadır.
*Bölgelerden gelen Federasyon temsilcilerinin temsil ettikleri spor dalı için, şampiyona süresince görev yapmak üzere bir Türkiye Birliği kurmaları, organizasyonun hatasız işlemesi için gösterilen özeni göstermektedir. 3.Maddede yer alan “Türkiye Birliklerinin; sporcular, kulüpler ve Federasyon üyeleri tarafından oluşturulması”, spor yönetimi açısından etkileri günümüze kadar uzanan dikkate değer bir unsurdur.
*Talimatnamenin 8.maddesinde; organizasyon kapsamında gerçekleşecek müsabakalara “resmi” tanımlamasının yapılması, 1923-1959 arası dönem için bir ilk olma özelliğini taşımaktadır.
*”Tören Programı” başlığı altında verilen detaylar, ülke sporunun geldiği kurumsallık seviyesini gözler önüne sermektedir. Tören programında takım sporlarından sadece Futbol’a özel bir madde ile yer verilmiş olması ise ayrıca önemlidir.
*”Müsabaka Türleri” başlığı altında yer alan ifadelerden, Futbol şampiyonluk turnuvasının Olimpiyat programına uygun şekilde düzenlendiği anlaşılmaktadır. “Ön eleme” “Üçüncülük Maçı” gibi örnekler, günümüze kadar ulaşan uygulamalar olarak 1924 Türkiye Birinciliği organizasyonunda yer bulmuşlardır.
Sonuç olarak “1959 öncesini inkar, Cumhuriyet’i inkardır” söylemini tekrar vurgulayarak, döneme ait hukuki metinlere ulaşma çabamızın devam ettiğini kaydediyoruz. Döneme ilişkin yapılacak değerlendirmelerin tarihçilerden önce hukukçuların önceliği olmasının gerekliliğini de tekrar ediyoruz.