Seyhun Binzet ağabeyimiz, içinde Fenerbahçe kurucularından Asaf Beşpınar’ın da adının geçtiği bir yazı ve tabii yine muhteşem görsellerle bizi, rüzgar ve dalga eşliğinde bir tarih yolculuğuna daha çıkarıyor. Keyifli okumalar…
Modalı büyükelçi ve Osmanlı Dışişleri Bakanı Asım Turgut’un coçukları Demir ağabey ve Leyla ablanın modern yelken ve yüzme sporlarını Cumhuriyet Türkiyesine getirdiklerini ve olimpik düzeye ulaştırdıklarını daha önce yazmıştım.
1930’ların başında bu iki kardeşe, Asım Bey’in arkadaşı Recep Peker “Su sporlarını artık Halk Evleri’ndeki cumhuriyet çocuklarına götürün ve yalnızca elit bir tabakanın sporu olmaktan kurtarıp bütün Türk gençliğinin sporu yapın” talimatını vermişti.
Bugün bu öykünün sonrasını anlatacağım.
Yüzme sporu daha kolayca yapılabilirdi. Gerekli olan bir havuz ya da deniz, bir mayo ve bunu taşıyacak bir atletti.
Yelkende ise çözülmesi gereken bir tekne sorunu vardı. Bunu mümkün olduğu kadar az bir harcama ile yapıp coçukların denize çıkmaları sağlanmalıydı.
İki kardeş 1936 Berlin Olimpiyatları sonrası Fransa’ya gittiler ve La Rochelle şehrinin aşağısındaki Rabeau gemi inşa tersanesinden iki küçük antreman teknesi ile bir de yelkenli getirdiler.
Demir ve Leyla kardeşlerin bu atölyedeki resmini ve 1940’ların ada vapurunun önünde bu tekneler ile antreman yapan iki genç Türk coçuğunun fotoğrafını paylaşıyorum. Büyük ihtimalle bu iki tekne zamanın 8-10 yaş gençlerini denizle ve yarışla buluşturdu, rüzgar ve dalga ile tanıştırdı.
Bir de bugün Fransa’nın en güzel istridyelerinin ve çeşitli nostaljik yarışların yapıldığı Rabeau tersanesinin güncel resmini de “Tarihe nasıl sahip çıkılır?” sorusunun yanıtını göstermek için ilave ettim.
Kalamış Yelken Kulübü’nü yok ederek bu iş olmuyor! Amaç yaşatıp sonraki kuşaklara göstermek olmalı.
Rabeau’nun kuruluş tarihi 1921 senesidir. Sanırım Asaf ve Athar Beşpınar ile Harun Ülman ağabeylerimiz bu atölyeden çok faydalanmışlardır.
İki adet de seveceğinize inandığım, bence yelken sporunun hiç görmediğiniz, kült resimlerini ilave ettim.
İlkinde Optimistin atası sayılan Rabeau’nun eseri “Petit Talion” teknesi 1930 senesinde. Kim bilir kimler yetişti bu basit ve ucuz teknede…
İkincisi ise yine 1930’lardan… Yelkende modern Cumhuriyetin üç gülen yüzü, Modalı üç genç kız sporcu. Kimler mi? First Lady’miz Emel Cimcoz (sonradan Korutürk), yüzme sporunu Türkiye getiren Leyla Asım Turgut ve o senelerin geçilmez yüzücüsü Gizela Hanım.
20 Temmuz 1933 tarihli Milliyet gazetesinde Fenerbahçe’nin ve Türk deniz sporları tarihinin önemli ismi Leyla Asım Turgut hakkında bir yazı yayınlanmış. Keyifli okumalar.
Bu sene su sporunun yüzme şubesi meraklıları, bize yeni ve kadınlar arasında çok güzel rekorlar tesis edecek bir Türk kızını göreceklerdir: Leyla Asım.
Karilerimize bir parça bu yeni yüzgecimizden bahsetmeyi faydalı buluyoruz. Leyla, yelken komitesi reisi doktor Demir Turgut‘un kardeşi ve Asım Bey’in kızıdır.
Tahsilini Avrupa’da yaparken spora karşı duyduğu büyük aşk dolayısıyla bununla da uğraşmaya başlamıştır.
Esasen bu spor merakının Leyla’ya arız olması bir veraset işidir. Çünkü Leyla’nın babası ve anası gayet iyi birer avcu olduğu gibi, su sporlarına da çok ehemmiyet veren şahsiyetlerdir. Zaten bundan dolayıdır ki oğulları Demir’i su sporcusu olarak yetiştirmişlerdir. Geçen sene doktor Demir Avrupa’dan geldiği zaman bu gencin orada da kazanmış oılduğu büyük muvaffakıyetlerden tarih sırasıyla ve kendimizden hiçbir şey ilave etmeyerek spor sayfamızda bahsetmiştik.
İşte Leyla Asım böyle bir ailenin yaş itibariyle en küçük uzvudur. Bu Türk kızı spordaki kabiliyetini Avrupa’da ve bilhassa Viyana’da tanıtmaya muvaffak olmuş ve Viyana buz üzerinde patenli hokey kadın takımı kaptanı olmuştur. Yalnız bu spor ile iktifa etmeyen Leyla atletizm ve yüzme sporları ile de meşgul olmuş ve irtifa atlamada 1.43 atlayarak Viyana rekortmenine korkulu rüyalar geçirtmiştir. Yüzmede ihtisasını kurbağalama yüzmede iktisap etmiş ve çok iyi derece almıştır. Müteaddit şehir müsabakalarına iştirak ettiği gibi, patenli hokeyde de birçok defalar Viyana şehrini takımıyla beraber temsil ederek şampiyonalara iştirak etmiştir.
Ağabeysi kadar olmamakla beraber Leyla, mükemmel bir yelkencidir. Bizde hiç taammüm etmemiş olan buz üzerinde yelken yarışlarından kazanılmış birçok mükafatları vardır. Hemen şurasını da ilave edeyim ki buz üzerinde yapılan herhangi bir spor, spor şubelerinin en güç olanıdır. Çünkü vücut ile kafa arasında çok sıkı bir irtibatın mevcut bulunmasını icap ettiren bu spor ayrıca da bir muvazene meselesidir.
İlkbaharda buraya gelmiş olan atlet komple Türk kızı, bu sene Fenerbahçe kulübüne dahil olmu ve yüzme yarışlarında sarı-lacivert formayı müdafaa etmeye karar vermiştir. Yüzme antrenörü Her Teketof ile konuştuğumuz zaman Leyla’nın stili hakkında sorduğumuz suale antrenör kısaca şu cevabı vermiştir:
– Yüzmek budur. Yüzücülerimizin hepsi böyle olmalıdır. Bu cümle Leyla’nın su sporunda fennî kıymetini meydana koyuyor. Bakalım bu Türk kızı diğer hanımlarımız için bir misal olabilecek mi?
11 Ağustos tarihinde Vakit gazetesi tarafından düzenlenen 1933 Moda Yüzme Yarışları, sporculardan ve halktan çok büyük bir ilgi gördü. Bir gün önce, 10 Ağustos’ta gazetede katılımcıların listesi yayınlandı. Bu kıymetli isimlerin bulunduğu liste arşivde saklı kalmasın istedik… Keyifli okumalar…
Tahminimizden çok fazla rağbet ve alaka uyandıran yüzme müsabakalarımız yarın Moda yüzme havuzunda yapılacaktır.
Kayıt müddeti dün akşam bitmiş ve yazılanların sayısı iki yüzü geçmiştir.
Müsabakalara saat on üçten itibaren başlanacaktır. (1500) için yazılanlar sayı itibarile fazla olduğu için bunlardan bir kısmını saat ondan itibaren yüzdürmek zarureti baş göstermiştir. Bu müsabakaya katılan Salim, Cemil, Toma, Lili, Talat, Sedat ve Mihalaki Beylerden maadasının saat onda havuzda bulunmaları lazımdır. Hakem heyeti isimleri yukarıda işaret edilenlerin öğleden sonra, diğerlerinin öğleden evvel müsabaka yapmalarına karar vermiştir.
Bu itibarla herhangi bir haksızlığa meydan vermemek üzere yüzücülerin zamanında gelmeleri rica olunur.
Bunlardan başka diğer müsabakalara girecek yüzücülerin de kontrol edilebilmeleri için 12’de gelmeleri lazımdır.
Hakemler ve İdareciler
Müsabakamızda baş hakemliği yüzme komitesi reisi Ekrem Rüştü Bey kabul etmiştir. Hakem heyeti güreş federasyonu reisi Ahmet Fetgeri, denizcilik federasyonundan Rıza, kıdemli yüzbaşı Abdurrahman, kaptan Ziya, Fuat Rüştü Beyler ile Her Riedt, Her Eichstadt, Her Prak ve kulüp denizcilik şubeleri kaptanları Fahri, Şekip, Rüştü Beylerden terekküp etmektedir.
Tertip ve idare heyetimiz de şunlardır:
Gazetemiz namına spor muharriri Sırrı, muharrir Sadri Etem, 800cü Ziya Beyler ile gazeteci ve sporcularımızdan Ömer Besim, İzzet Muhittin, Ahmet İhsan, Mehmet Salim ve Moda yüzme havuzu müdürü İhsan Kaptan Beylerdir.
Halk için Yer
Bu büyük müsabakaları görmek isteyen vatandaşlar için, müsabaka yerini tamamile gören küçük Moda gazinosunda yerler temin ettik.
Davetiyemizi hamil olanlara bu gazino tarafından yüzde otuz, diğer vatandaşlarımız için de yüzde on tenzilat yapılmasını kabul ettirdik.
Hediyeler
Müsabakamızda kazananlardan birinci ve ikinciye birer madalya, su topunda kazanan takıma bir vazo ve diğer hediyeler verilecek ve hediyeler müsabakalardan sonra verilecek danslı çayda dağıtılacaktır.
Müsabakamıza Yazılanlar
Müsabakamıza yazılan yüzücülerin girecekleri müsabaka nevilerine ve kulüplerine göre muntazam listesi şudur:
1980’li yılların sonunda “V” dergisinde, konusu “Moda Deniz Kulübü” olan aşağıdaki yazı yayınlanmış. Kadıköy tarihinde ve sosyal hayatında çok önemli bir yere sahip olan Moda Deniz Kulübü’nün kuruluşunda ve yönetiminde başta (Türk futbol tarihinin en büyük sporcusu) Zeki Rıza Sporel olmak üzere, bir çok büyük Fenerbahçelinin payı var. Öyle ki Fenerbahçe’nin ebedi büyük kaptanı Galip Kulaksızoğlu bile kulüpte müdürlük yapmış… Keyifli okumalar…
1934 senesi, yaz mevsiminin son günleri. Marmara’nın berrak, mavi sularında her zamanki gezintilerinden birini yapmakta olan “Ceylan” yatının güvertesinde, zamanın iktisat ve Ticaret Bakanı Celal Bayar, arkadaşlarına anlatmakta olduğu anısını Büyük Atanın “Denize inmek medeniyetin şiarıdır” vecizesiyle noktalıyor.
11 yıllık genç Türkiye Cumhuriyeti’nin yatçılık konusunda, Akdeniz Devletlerine nazaran çok yavaş bir ilerleme kaydettiği bu dönemler için, Ata’nın vecizesinin anlamı büyüktü. Ve, sporun diğer dallarında birer otorite olan, o sırada da“Ceylan” yatında bulunan gençler, Atatürk’ün vecizesinden güç alarak, zamanın İktisat ve Ticaret Bakanı Celal Bayar ile arkadaşlarına gönüllerinde biriktirdikleri yatçılık ile ilgili sıkınt darını sayıp dökme fırsatım yakalamışlardı.
Bu olayların yaşandığı 1934 yılında, yatçılık alanında manzara şuydu;
Moda Koyunun dışına çıkmayan, “Moda Kayığı” diye adlandırılan dört beş tekne, yine Moda’da bulunan İngiliz Kulübü’nün üç-dört “Dingi”si ve Fenerbahçe’de oturmakta olan yabancı birkaç zengine ait tek tük yat ortalıkta dolaşmaktaydı. Özetle bu yıllar Barbaros’ların Turgut Reis’lerin torunları olduğumuzu iftiharla söylemenin lafta kaldığı yıllardı…
O gün Kalamış Koyunda “Ceylan”dan ayrılanlar bu acı gerçekle bir kez daha yüz yüze gelmişlerdi. Fakat içlerinde bir ümit ışığı) belirmişti.Çünkü Büyük Ata’nın icraatlarının uygulayıcılarından, Onun en yakın çalışma arkadaşı Celal Bayar’ın girişimleriyle yatçılık alanındaki bu durgun dönemin noktalanacağına yürekten inanmışlardı.
Dört, beş ay sonra yani 1935 yılının başlarında Celal Bayar, Milli Spor Mağazası’nın sahibi Zeki Rıza Sporel’e yazın son günlerindeki, bir deniz kulübü kurulmasıyla ilgili sohbetlerini hatırlatıyor ve böyle bir tesisin kurulması için nelere ihtiyaç duyulacağını soruyordu. Ardından da ekliyordu:
“Bu yılın yaz mevsimine bu kulübü yetiştirebilir miyiz?”
Zeki Rıza Sporel, Bayar’a 25-30 bin liralık bir yardımın yanı sıra kulüp için bina sağlandığı takdirde hemen hazırlığa girişebileceklerini arz ediyordu. Ertesi gün Türkiye İş Bankası’nda “Deniz Kulübü” emrine otuz bin liralık bir kredi açılıyor ve banka üst düzey yöneticilerinden Fazıl Öziş ve Muvaffak İşmen de Zeki Rıza Sporel ile birlikte kulübün bir an evvel kurulması için hazırlıklarda bulunmakla görevlendiriliyorlardı.
Sıra kulübün kurulacağı bölgeyi saptamaya geliyordu. Kalamış Koyundaki Cıngıllı Bağı ve Fenerbahçe Burnu üzerinde yapılan incelemeler istenen sonucu vermiyor ve en uygun yer olarak Moda Koyunda karar kılınıyordu. Ve bugün Moda Deniz Kulübü terk ettiği eski binada, su sporları konusunda etkinlik göstermekte olan İngiliz Kulübü ile birleşerek 8 Nisan 1935 tarihinde Celal Bayar (İzmir Mebusu), Fazıl Öziş (T.Iş Bankası Genel Direktör Muavini), Muvaffak İşmen (T.İş Bankası Genel Direktör Muavini), A.Hendel (Deutsche Orient Bank İstanbul Şubesi Direktörü), Zeki Rıza Sporel (Yüniş Fabrikaları İstanbul Ajanı), Arthur Whittal (İngiliz Sefareti Pasaport Dairesi Şefi) ve Rejinald Whittal (Tüccar) tarafından Moda Deniz Kulübü kuruluyordu.
Kulübün ilk idare heyeti ise Celal Bayar’ın başkanlığında, kurucu altı üyeden oluşuyordu. 53 yıllık şerefli bir geçmişe sahip olan Moda Deniz Kulübü’nün bugüne değin başkanlığını yapanlar Celal Bayar, Necmettin Sadak, Yusuf Ziya Kalafatoğlu, Muhlis Erdener, Zeki Rıza Sporel, Tevfik Taşçı, Rauf Dizdar, Malik Yolaç ve Necati Gökçen’dir.
Komodorluğunu ise Celal Bayar, Kenny Whittal, Pertev Demirhan, Tevfik Taşçı, Rejinald Whittal, Nazmi Rıza Kuraner, Dr. Ziya Demirdöken, İlhan Sipahi, Ercüment Berker ve Faruk Ilgaz yaptılar.
Üyeleri arasında ülkenin tanınmış, seçkin simalarının bulunduğu Moda Deniz Kulübü’nü kuruluşundan bugüne değin yerli ve yabancı birçok devlet büyüğü de ziyaret etmiş. Büyük Atatürk’ün defalarca şereflendirdiği ve sonraki Cumhurbaşkanlarının da tabii üye olarak sık sık ziyaret ettikleri Moda Deniz Kulübü’nü, son Cumhurbaşkanımız Sayın Kenan Evren de iki kez onurlandırmışlar.
Kulüp, 48 yıl etkinliğini sürdürdüğü ilk binasından, kulübün üyesi Ord. Prof. Y. Mimar Emin Onat’ın projelerini bizzat hazırladığı ve inşaatı bürokratik engellerden dolayı uzun yıllar süren yeni lokaline 1983’de taşındı.
53 yıl içinde büyük bir titizlikle seçilen 2028 üyeye ulaşan Moda Deniz Kulübü’nün başkanlığını, halen Prof. Dr. Süha Toner yapıyor. Yönetim Kurulu ise şu üyelerden oluşuyor :
Yusuf Lakay, Haldun Okşar, Mustafa Yemeniciler, Dr.Adnan Gürkaynak, İbrahim Yazıcı, Muhtar Yiğit, Teoman Taşpınar ve Tarık Şehmen.
Necati Gökçen ve İbrahim Cimcoz da bugünkü komodorlar.
Moda Deniz Kulübü, bugün de seçkinlerin kulübü olma niteliğinin yanı sıra su sporları alanındaki gücünü tümüyle koruyor.
Anılar
Moda Deniz Kulübü’nün kuruluşundan bu yana üyesi olan İbrahim ve Bülent Cimcoz kardeşler ile Necati-Vecihe Gökçen çifti kulüp ile ilgili 53 yıllık anılarını dile getirdiler. Moda Deniz Kulübünün eski üyeleri, geçmişi anlatırken bir yandan da 1930’lu yılları sanki yeniden yaşıyorlardı.
“Şimdiki Moda Vapur İskelesi’nin üstünde “Yachting Clup” adında bir İngiliz kulübü vardı. İşte 1935’de Moda Deniz Kulübü bu İngiliz Kulübü ile birleşerek o yıllarda Kıbrıslı Celal Sofu Beyin malı olan şimdi terk edilmiş eski binada kuruldu”
İbrahim ve Bülent Cimcoz’un ardından sözü Gökçen’ler aldı:
“Zeki Rıza Sporel’in Ceylan yatında o dönemin başarılı sporcuları Demir Turgut, Leyla Turgut ve Kamil Öngut, Celal Bayar’a gençlik adma deniz sporlarıyla ilgili hepimizin sıkıntılarını dile getirmişlerdi. İktisat Bakanı Bayar’da Atanın da bir dileği olan deniz kulübünün kuruluş çalışmalarına başlaması için emir verdi. Ağabeyimiz Tevfik Taşçı kurucu üye olarak Yönetim Kuruluna girdi. Daha sonrada komodorluk ve başkanlık yaptı”
Moda Deniz Kulübü nün uzun yıllar başkanlığını yapan bugünde İbrahim Cimcoz ile birlikte komodorluğunu üstlenen Necati Gökçen o yıllarda kulübün yalnızca 100 üyesi bulunduğunu vurguluyor. İbrahim Cimcoz ise o dönemde kulübe nasıl üye olunduğunu şöyle anlatıyordu:
“Milletvekili maaşının 225 lira olduğu 1935’de ben kulübe üye olmak için 100 lira ödedim. Arkadan 1936’da kardeşim Bülent, 1940’da da Necati Gökçen üyelik için 100 liranında üstünde ödemeler yaptılar. Tabii bu yüksek aidatın yanında üyelik talebinde bulunan kişi hakkında da çok geniş araştırmalar yapılırdı“
Atatürk kulübe ilk gelişini ise eski üyeler hep birlikte büyük bir coşkuyla tekrar yaşamasına anlattılar.
“1935 yılının yazıydı. Tüm hazırlıklar tamamlanmıştı. Atanın açılış için kulübe geleceği duyuldu. Herkeste heyecan dorukta idi. öğle üstü Florya Deniz Köşkü’nden hareket eden Acar Motoru Mustafa Kemal Paşa’yı Moda Vapur İskelesi’ne getirdi. Beraberinde Şükrü Kaya, Donanma Komutanı Şükrü Okan, Mebus Hafız Mehmet Bey ve Cumhuriyet Gazetesi’nin sahibi Yunus Nadi Bey vardı. İktisat Başkanı ve Kulüp Başkanı Celal Bayar başta olmak üzere, Zeki Rıza Sporel, Tevfik Taşçı, Mahmut Baler, Dr.Cudi Bey ve eski İngiliz Kulübünün ileri gelen isimleri Paşa’yı karşıladılar. Balkonda kısa bir süre oturdu. Memnuniyetini dile getirip kulüpten ayrıldı. Sonra bir çok kez hep deniz yoluyla kulübe geldiler. Balolara katıldılar”.
En eski dört üye geçen yılların Moda Deniz Kulübüne olumlu katkıları olduğunu da belirtiyorlar.
İki yıldır görevde olan ve bu dönem içinde de başarılı çalışmalara imzasını atan Moda Deniz Kulübü yönetim kurulu ve murakıpları “V” için bir araya geldiler. Başkan Prof. Süha Toner, Yusuf Lakay, Haldun Okşar, Muhtar Yiğit, Dr. Adnan Gürkaynak, Mustafa Yemenici, Tarık Şehmen, İbrahim Yazıcı, Teoman Taşpınar, Burhan Atakoğlu, Sedat Günertem ve Tulga Erdoğru.
Necati Gökçen, Vecihe Gökçen, İbrahim Cimcoz ve Bülent Cimcoz
Kıymetli büyüğümüz Seyhun Binzet, bize yine çok özel fotoğraflar ve bilgiler gönderdi.
Aşağıda, solda gördüğünüz resimde Fenerbahçeli yelkenci ve meşhur atçı Vala Sidar, 1941 yılında 8 yaşındayken, Fenerbahçe burnunda kamışla balık tutmaya gidiyor. Sağdaki resimde ise bir balık dönüşü Burhan Kunt, Demir Turgut (Fenerbahçeli rekortmen yüzücü Leyla Asım Turgut’un ağabeyi) ve Vala Sidar İstanbul Yelken’in tahta iskelesinde görülüyor.
Başlığın hemen altındaki resim ise daha önemli… Yelkenin flokçusu Vala Sidar ve dümenci Ercan Saltuk birinci geldikleri bir pirat yarışından sonra gururla iskeleye geliyorlar. Önemi nedir, diye soracak olursanız…
6-7 Eylül olayları olduğunda Lefter’i korumaya adaya ilk onlar gitmişti. İkisi de Kalamış’ın sıkı abileriydi. Lefter’e dokunan biri olursa, sıkı bir dayak yiyeceği kesindi.
Rahmetli Vala Sidar’ın kızı Elif Hanım birkaç yıl evvel Fenerbahçe Dergisi’ne verdiği bir röportajda “Fenerbahçe bana büyükbabam ve babamdan miras” demiş. Çok büyük bir miras olduğu kesin… Nur içinde yatsınlar…
Fenerbahçe Tarihi 